KO TE KARERE 0 NUI TIRENI.
[Na te kawana i mea kia taia]

Vol 3] AKARANA, MANE. TIHEMA 2, 1844 [No 12.
Ko to Nuipepa wakamutunga tenei e
tenei tau, a ka mea atu matou ki nga 
tangata e korero ana tenei Nuipepa e
pehea ma o koutou wakaaro mo hone
tonu te ati tenei Nuipepa? me wakamatu
ranei ? He maha nga mea pai kua 
wakakitea ki a koutou. I korerotia e matou i
te timatanga o tenei tau, te taenga mai o
to tatou Kawana hou. He maha nga mea
pai kua meinga mo kotou katoa, me
nga tangata maori mo nga pakeha, pono
tonu tana korero ki a koutou kia waiho ia
hei matua mo te tangata maori? Kua
wakaae ai kia hoko noa ma koutou i o
koutou kainga te pakeha, he maha o
koutou huihuinga mai ki tana whare kia
wakaritea o koutou ngangare tetahi ki
tetahi a e pai katoa ana ana wakaaro mo te
tangata maori. Tena he aha nga ritenga
o nga tangata maori ki a te Kawana. Kia
timata tatou ki nga tangata maori e noho
tata ana ki Akarana. Ko te nuinga o nga
rangatira e atanoho otira o nga tutua
e tahae tonu ana i tenei ra i tenei ra he
maha o ratou e haerere noa ana i te taone,
hore he mahi., he mea pehea ra ra e oranga
nga kupu a nga pakeha pai, tena ko nga
kupu a nga pakeha kino, ta ratou mea i
tohoro ai te wakarongo kua kite matou
i nga tangata maori e ruri ruri ana e
haurangi ana te taone. E koro nga
rangatira riri, i E He tangata tutia e tukua
mai ana ta ratou pononga wahine ki te
taone noho ia e mea ana matou e heke
haere ana te kaha o nga rangatira ina hoki
e kore nga pononga e wakarongo ki a
ratou korero, e wakaae ana pea etahi o
nga rangatira ki nga mea e tahaetia ana,
ina hoki e kore e homai nga tahae kia,
wakawakia, ki te tikanga o te ture.
Ki raro ki Pewhairangi ki Hokianga
kua wakarongo nga rangatira ki nga
kahu i nga pakeha kino, nga pakeha e
kore nei e aahia te pai mo ratou ka
tutu nga tangata maori, ka pouri te ngakau
o te Kawana ka mea ia, kia tikina taua
hoia o Pouhakena, otiia ka tae mai nga
koia ki Kororareka ka mea nga rangatira
Maori kia kaua e mana nga hoa ki uta
me wakarite marietia ana wakahokia ana
nga hoia. Tae kau mai ano a Kawana ki
Akarana ka puta mai nga rongo kua
tahaetia nga hoiho o Te Raiti, wakaritea
ana tera kihai i tino oti ka tahaetia nga 

hoiho a Te Ingatene ai e peiwa ratou mo
tenei tutu e tae atu ranei a Kawana kia
kite i a ratou ? Kaahore, kua oti ra ano te
wakarite, ka tae atu ia ka kite i a ratou.
E mea ana ratou he kore pakeha koia
ratou ka tutu ai. Katahi ano toku iwi
penuau Ko te mea hei ka i te pakeha he
tutu. Ka rongo nga pakeha o Ingarangi, e
tutu ana nga tane ata maori o Nui Tireni,
e tae mai koia? Itore rawa o tae mai
oti i te mataku, kei tahaetia e ratou taonga?
e haere ke ki nga wahi ata noho ki konei
ki Akarana nei.

RUENGA  HOKO WHENUA.
Kia rongo koutou ranei tikanga hoko
whenua ki te pakeha Te mea i wakakitea
m enei tikanga, kua kitea te Kawana, he
matua nga tangata maori hoko noa atu
ana i nga whenua koia tukua i mua: E
mea ana pea etahi, Ha, ko ehea whenua
kua tukua paparuatia ? Titiro ki Rangitoto
kua tukua ketia tera e Ngatipaoa ki a te
Pepene ko Wanga-paraoa kua tukua tera
ki a te Kawana a Te Weiti kua tukua ketea
tera e Ngatiwhatua, ki a Te Tera ka anga
ano Ngatiwhatua ki Kaipara ka tukua ki
te pakeha ki a te Moa.
Mehemea e hiahia ana tetahi tangata
maori ki te hoko whenua ki te pakeha ma
ana tangata maori e tuhituhi atu tetahi
pukapuka ki te pakeha, kia rongo te pakeha
i tona wakaaetanga, kia kite hoki te Kawana
i te wakaaetanga a nga tangata maori na
ratou ake te whenua.
Kia kite hoki koutou i te wakaaetanga o
Ngatipaoa o NgatimaruTe Patukirikiri
mo Waiheke, kua taia ki raro nei.
Wakaronga mai e nga tangata katoa ki
te wakaaetanga o Ngatipaoa ra ko
Ngatimaru, mo Waiheke koia enei ko
nga kainga kua trihia ki raro ki tenei
pukapuka, ka wakahokia ki a Ngatimaru hei
kainga tuturu mo mo ratou ake ake hei
nohoanga i a ratou, he hoko ranei ma
ratou ki nga Pakeha ma e ratou tamariki
ake ranei.
Ko nga ingoa o nga kainga ka tangohia
ia Ngatimaru na ratou.

Ko Ramaroa, ko Orohanake.
I a te Maupo [Paparea, Hakaimango, Tuara, puke, Oneroa
raua ko Amo
I a Te Waka [Kumu-Kumu, Okahu
Kairoke Te Waioma,
I a matiu raua [Kupua Parori Kawakarau,
ko Mamaku [Whakanewa Kaikuku.
Kia mohio nui koutou ko nga kainga
noho o Ngatipaoa me waiho noa hei
nohoanga ma Ngatipaoa.
Naku NA TE KAHUKOTI,
POUROTO,
PAORA,
KARAMU,
NGATAI,
HOHEPA,
WIREMU.
Kai titiro
Taone Makarini
Wakarongo mai e nga tangata katoa ki
te wakaaetanga o Ngatimaru raua ko
Ngatipaoa Ko Omaru, Ko Awaaroa, ko
Mawe, ma Ngatipaoa, he kainga tonu iho
ma ratou.
tona
Naku, Na X NIATIU.
tohu.
Ko nga rohe o enei kainga kei Kaikuku
haere tonu ki Tirahopuhopu.
Wakarongo mai e nga tangata katoa ra
matou te tino tuturu o tenei kainga o
Putiki i a te Patukirikiri i a Tairua i a
Tohe i a Hoani i a Te Rahu. Ko te
rohe kei te Whau ka haere ki waenga o te
tau, ki te Pa ki roto ki Rangihoura ka rohe
ka Okahuiti ko te matou wakaaetanga
tenei ko o matou ingoa ka tuhia ki raro
nei, te Wakaaetanga o Ngatipaoa o
Ngatimaru katoa.
Naku NA TE RUINGA
  Ò    Ò    MATIU.
Kai titiro
Ko Tane Makarini
tona
Hoani X
tohu.
 Tapapakunga
To whitu o nga ra o Mei, 1844

Ko Kotoretoto te rohe o te ngakau o
Piako, ko Hiwahine Mangahaumea. Ko
Te Huruhuru ka tutaki ki te Awaroa
wakaeke tonu ki tetahi e Hangawera
Tetaiahaahuakatoa ka huri kei Mangawera.
Na Te Wherowhero tera pito. Ka hoki
mai ki tenei taha o Piako Te
Whare e whanui. Ka heke To
Ngutu o te koko reke. Ka eke Te Wharawhara ka haere Te
Raumapau, ka rere Puketaka ka rohe i
a Te Katea i te huapiri i a Poukawa a
Taharape a Haunui i a Ngihangiha i a
Te Rarokawhanake ka takoto i a Te Kauae.
Ko Te Tau te kaiaia Taikaramihi. Te
Ruaotumu, ka whai ki tenei taha 0
Waitoa Te Rautawiri, whakaeke tonu ka
heke Manga pukatea Ngamoko mo Parata
tenei pito.
Ko nga rohe teitei ki a matou ki ringa
nei ki a Ngatipare ki a Ngatikona ki a
Ngatiwerewere.
Ko Maungatapu no Mura te tuturu
o te kainga. Ta Mura ko Parenoa
he wahine te Parenoa ko Te hopukinga,
 Te Hopukanga ko Mauroa ta Mauroa
ko te Hirore ta Te Hirore ko te kauae.
Na. Ka patua a Ngatitawhaki e Haua
raua ko Hape, a ka ngaro. Ka tae ki
Owaranga, ko turangi i roto i te pa, ka mana
te paka horo. Ka tahi ka karanga atu a
Werewere Hurangi puta mai ki waho, 
ka mea mai e Kurangi ki te Werewera
 mahi mai Ka rrue i Werewere ka
haere noa i Te Oro ana ko Ihaia ki te
mpu atu mo Warewera, a kihai i a te mate
o Werewere. Na. Ka ngau i tetehi pa, ko
Tokerau te ingoa, kihai i horo. Katahi ka
kainga ki te Rangatira o Te pa  E  Tata
homai te tamahine maku, ka karanga a
Haua  E Taha maku tetehi o tamahine  
ka mea mai e taha.  E kore ahau hoatu
i taku tamahine engari hoki marire ki to
kainga, hei reira ka tika mau ai i a korua
wahine kia hoki a Te Oro raua ko Haua,
ka tae ki te raua Hei kainga. Katahi ka
haere ki te tiki i a raua wahine ka tae mai

ki te pa, katahi ka hoatu Ko Paretapu
pareomaoma. he oti kaiahi ka mau te
rongo. Na muri iho ka tukua te weima
hei utu mo Werewera, Na Ka haere a
Ngatitawhaki ki Pukarau, kaore i reira a
Ngatimaingako. Koia ratou i haere atu
ai ki reira e whatekau o taua hunga ka
tae atu ratou ki reira rokohanga atu e
ratou, kua rupeke nga tane ki te tuku tuna.
Ko Pare anake te kainga, e noho ana.
Kikarangatia taua iwi nei kite kaingra, kia
noho ka tahuna he ahroa te kau nga
ai. rei. Ka huri te pai. ki te kai, ka titiro
te rangatira o te pahi, ka patai atu  Nawai
tenei tamahine. Kiia atu ana a Na
Werewere mea atu te Rangatira o te paki
Ko Pupu te ingoa  E taku tamahine, kei
patu wakatakariri aua koe te roi maku.
Nenee hine kaha te whenua na, e takoto
mai na, nene. Marangataputia e tu mai
na. te utu katahi kia nuthora tenei kainga,
ka maungatapu hei utu mo Werewere.

E hoa, e te tangata taku whenua kia
ma rino ki tou kairua tau tuku. Kei poka
ko ki toku. Me he mea kua tmoma e matou
nei kainga e koutou. Kahe e kore e
wakama te tuku huna i te kainga? Na, ko
Maungatapu e kore e marere i a matou.
ahaken tuku mai koe i Maungatupu mo te
pakeha, e kore e marere atu. Ko nga taonga
o te pakeha me atu e koe ki te riwai, ki
tetehi wahi e tou kia ti  i ki Otera, heoi.

NA TE KAUAE
TE HARA,
PARAI,
WAIRPAITI,
NGAKARI,
KIHIA,
TAHUPARAE
NGAWINI
TE WHAKEMUHU,
HORI,
TE HOKA,
RUKA,
IHAKA,
NGAWHARE,
IHAIA,
ERURTI,
WIREMU TARAPIPIRI,
TE KAKA,
TE WAHAROA,
HOKIANGA,
HENARE WIREMU,
PITAU.

E HOA MA, kua kite matou te tini o
nga rangatira maori e huihui ana ki
nga whakaroa o te taone, ki te korero,
kaua roi e haere ki reira korero ia e ngari,
haere ki etahi wahi atea kihai hoki te
waharoa meinga hei komaitanga, otiia i
hei haerenga ma te tangata.

 KI NGA TANGATA MAORI KATOA.

E KORO MA, kia mohio koutou kua
mahue tera whare kura ai koutou.
i whakaakona ai koutou to i tangata maori
ktia whika ki te reo pakeha hoki ara te
whare Karakia e Weteriona kei te whare
iwi te wha te whare kura mo koutou.
Te mea i mahue ai tera whare he kapi tonu
i nga pakeha, i nga po katoa. Kia toru
nga po e haere mai ai koutou, hei nga
Mano hei run Wenerei, me nga Paraire.

WAKARONGO.

WAKAAONGO e nga tangata maori,
kua tere tetahi o nga poti o te
taone, no te po o te Hararei, tere ai, ko
te ahua o taua poti koia tenei. He kata,
ara te rakautahi, i tua ma te peita.
Mehemea e wakahoki mai ana a teitei poti e te
tangata maori, ka utua te kai wakahoki
mai.
WAKARONGO.

E HIAHIA ana a Te Apakarame raua
ko Pene Rori ki etahi kia mahi ma
ranoa ki Aotea ko te ritenga o te utu koia
tenei kotahi tekau hereau mo te marama
kotahi me nga kai, Kia rima tekau nga
tangata.

KiRITOPA PURUTANA Kaita o te Kawana.