KO TE KARERE O NUI TIRENI.
[Na te Kawana i mea kia taia]

Vol 2.] AKARANa PARAIRE, HEPETEMA 1, 1843, No. 9

I te nuipepa o Akuha i wakamaharatia
koutou kia tukua e Koutou tamariki ki
te kura, kia wakaakona ratou ki nga tini
mea e mohio ai te pakeha i mea matou
e hara nga taonga anake te mea hei
tino wakarangatira i te tangata,
otiia ko te matauranga te tino take o te
o te rangatira ko te mea tenei e whiwhi ai
era mea katoa, ara, ko te ki tenei hei
wakapuare i a tatao katoa e takoto
ai nga taonga me nga aha noa iho e
matauria ana e te pakeha. Ahakoa
kei a koutou te whenua, me nga
rakau me nga harakeke te mohio
iti ta koutou ki te mahi tena ko te
pakeha koia ano te tino mohio a Ahakoa
kei o koutou whenua te hiriwa te kapa,
te mata te tino, e kore koutou e mohio
ki te mahi tena ko te pakeha e tino
mohio ana. Kei a koutou nga rakau
pai, hei hanga i nga kaipuke nga whare  
kua kite he koutou ki to te pakeha hanga

tena ko koutou e kore e Mohio.
Kei hea ta koutou whare papa, whare
kowhatu pereka ranei? Kei hea ta
koutou kaipuke? I hanga ki hea? E
wakapai ana hoki koutou ki nga mea e te
Pakeha, te pu nga kakahu nga
titahi, nga puka e kore etahi o koutou e matau
ki te hanga i enei mea hia o koutou i
matau ki te wakatere kaipuke.? kei hea
te tangata e mohio ana ki nga tini motu o
te moana me nga tauiwi e noho ana te
ao nei? kowai te tangata i mohio ki nga
tini reo o nga tauiwi.
Kia rongo mai hoa ma ke te
Pakeha e mohio ana ki enei mea katoa,
te tangata uaua ia, e tohe tonu 
ana ki ta matau e timata ia i tona
nohinohinga a haere ake ana ia ki te
kaumatua  mohio haere ana,
Waihoki, e mahara  ana ia ki ana
tamarika, ka tonoa e ia ki a kura e
mohio ana hoki ia ma te matauranga ka,
rangatira ai te tangata.

Hurai, 25, 1843.
E HOA. Tenei ano taku korero
ki a koe e titiro ana ahau ki te mahi
a te tangata maori. Ki te mea ka
haere aku kararehe ki a ratou
mahi na ka tae mai nga tangata ki te
inoi utu a, ka hoatu e ahau ka mea
ratou, he tika kia utu ahau e kore
ahau e wakakahore i taua tikanga,
otira, ko te paunga aku mea i  a
ratou kararehe, e kore. mou ea utu.
I tetahi ra e rua kura i aru i aku hipi,
mate iho nga hipi e rua i aua kuri,
ko te utu tenei ki ahau kotahi kuri i
wakamatea e te tangata i te kararehe,
kotahi i wakaorangia, hei kai ano i
aku hipi. Ko etahi o aku poaka kua
pau te kuri e tetahi atu tangata e
kore ia e utu i aku poaka, e kore ano
hoki taua kararehe e wakamatea.
Kotahi kaumatua tae mai ki toku
ware nei ai ki te kai, ka warea ahau
ki te mahi tahaetia ana e tahi mea
i taku wara, e kore ia e utu i tana
tahaetanga. E pehea ana koe ki
tenei tikanga E mea ana ahau ki
te kore ratou e utu i aku mea he tika
kia kaua ahau e utu i a ratou mea,
kia rite katoa te uta oti ko ahau
kia utu i a ratou, a, ko ratou kia,
wakamate noa i aku mea, me te utu
kore? Ki hai tenei i tika. Ko tetahi
hunga i  pau a ratou mahinga i a
Tatou poaka ano haere atu ana aku
kau i muri iho o te paunga ki aua
mahinga, ka mea ta hunga na aku
kau i kai a ratou mea kaore ana a
ratou poaka ano i kai, Ko te mahi
tenei i tenei wahi te ao,
Heoi ano i tenei tama.
Naku na te tangata,
NOHO KORAHA.

Huri, 28, 1843.
E HOA. Kua korerotia mai ki
ahau hiahia ana etahi pakeha tae
hou mai ki Nui Tereni, kia purua te
reta h, ki waenganui o te reta w,
me te reta a hei toku wakapuakanga,
e ata ratou mo te ware nohoanga
tangata, mo te ingoa pononga e mea
ana ahau e ngawari ana e pai ana to
te tangata maori reo i tona tikanga
tawhito mo nga tangata katoa, otiia,
ki te purua e ratou taua reta 
waka puakanga kore ki roto ki taua wahi,
ko te timatanga tena o te
wakapakeketanga o te reo maori, e kore hoki e
mahue pai reira ta ratou mahi
whakapororaru, ki te puta tena hiahia
a ratou. Ko enei kupu hoki kia wai
tona wakapuakanga, ko matau mo
te matauranga o te tangata, ko matau
mo te ringaringa matau ke matua,
mo te matua o te tangata o te aha
noa, ko matua kia ratou te mea,
kia matua tango i te mea, me era atu
kupu ano ka tino pakeha ka tino
kino te reo maori ki te mea ka
haere ahau ki Ingarangi, e kore ko te
pakeha reo e wakatikaia mai ki taku
wakapuakanga ko taku wakapuakanga
ia te waka rite atu ki te ratou
reo me nga mahi katoa, e kore e
riro noa i te tangata, waihoki ko te
reo maori, e kore e riro noa te
Pakeha tae hou mai ki Nui Tireni,
ki te kore ia e au wenua ki te rapu
te tikanga o te wakapuakanga.
Na te
KAI WAKARONGO KORERO.
E wakaaro ana ahau kihai i tino 
tika te korero o te Kai Wakarongo
Korero, e mea ana ia e wakapakeke
ana te pakeha to te tangata maori
reo, kao e wakaaro ana ahau e

wakangawaritia ana kia mohio ai te
hunga tae hou mai. Ki taku
wakarongo kihai i rite te wakapuakanga o
te whare (nohoanga tangata) ki te
ware (pononga) me te whai (wahie)
ki te wai (e inumia nei) me te whiwhi
ki te wiwi e hanga nei ki te
whare. KAI TUHI.

I te takau ma rima o nga ra o
Akuraha i wakawakia etahi tangata a
Rihari raua ko te Waru no Matamata
tetahi no Waikato tetahi te tahae te
mea i herea ai I te tekau e nga ra o
Hurai, haere ana ratou tokowha ki te
whare o te pakena, ka haere tetahi o
 ratou ki te waka tona paipaki i te
 kanara tangohia ana te takakakahu o
te tangata i te whare, ka haere tetahi
o ratou ki te hoko taro ko te a. kihai
takaia ai nga kakahu hei utu ki hai
i tangohia e te pakeha heoi ano  Ka
hopukina e te katipa e kawea ana ki
te whare herehere a te tekau ma
rima e nga ra o Akuha ka waka
wakia raua, e te kai wakawa, a mea
ana ia, kia wakahokia ki te whare
herehere ki reira mahi ai i nga
marama e ono te mahi nui me ta raua
kara. E hoa Ma, ko te mahi tonu
tenei o nga tangata o Waikato.

Ki te Kai Tuhi.

E Hoa. E pai ranei koe kia taia
ki te Karere o Nui Tireni, aku
wakaaro mo te oranga o te tangata maori ?
E pouri ana toku ngakau i te mangere
o etahi me te mea hiahia ana
ratou ki te mahi, te iwi whai taonga
ratou tena ko tenei ka haere au ki
a ratou kainga, ka kite au e moe ana
etahi, e noho noa ana etahi, ka
haere au ki te Taone ka kite au e
noho noa ana etahi haerere noa
ana etahi, he aha tenei, he tohu pai
  e ki he tohu pa* a
te tahu keo he tohu mangere.
Kia korero atu ahau i aku wakaaro.
kite au i te Nuipepa o Akuha
mea koe, E ko te mohio ki nga
puka, me nga mea tuhituhia ki roto
te tino tohu o te rangatira, e tika
ana koia ano te ake o te rangatira,
otiia, e mea ana  ahau mehemea ka
mahi te tangata mai e ora ka nui ake ia,
Kotahi enei  a ea. mehemea ka mahia
e te tangata maori ka whiwhi ratou i
o te pakeha taonga he muka. He
mea tupu noa te harakeke te
koraha, he aha te mahia ai e ratou ?
Mehemea e mahi ana te tangata
maori, i te muka, i te witi, te tini
noa iho o nga mea katahi ano te
motu whai taonga ko Na Tireni,
katahi ano te iwi rangatira te tangata
maori.
Naku na te
KAHITIRO.

E hoa ma e nga tangata o runga,
a raro o tetahi taha o tetahi taha 
wakarongo mai ki enei wakaaro ana
e tatou kai tiaki, e mea ana kia pai
te haere kia hohoro te hoki ki tou
kainga, aua e noho noa i te Taone
kopikopiko ai, noho noa iho ai he
aha te pai o te tangata ki te noho i
to te Pakeha kainga a to te noho
noa tena tukunga iho te mate, ara,
he mau ki te whare herehere. Kia
ata titiro i te ahua painga o nga
korero ao tatou kai tiaki he aha 
ra tatou te  wakarongo ai ki a
ratou nei kupu ? E hoa ma e nga tangata  

e tohe tonu ana ki te kino. Tena tatou
ka rongoa i o tatou tinana, kia
wakamutua te kanohi te wakapeke te
hunahuna me nga tini mea katoa a
nga Pakeha e takoto ana i tona
whare, kaua e pa atu ki taha ma, he
mea kino wakaharahara hoki te tahae.

Ki te Kai Tuhi.

E HOA. E kore koe e pai kia
taia ki te nuipepa tenei kupu aku.
He tangata haerere ahau ki te Taone
e kite ana ahau i te tini o te tangata
maori haere ana, otiia e rapu ana
ahau, ko tehea ranei te rangatira, ko te
hea ranei te ware rite tahi hoki te
ahua e te ana pea e ahua pai nga
kakahu o te ware, ahua kino ana nga
kakahu o te rangatira ka rite tahi nga
paparinga ko etahi i whai moko, ke
etahi kihai i taia nga moko, te 
paraikete paru nga etahi e whiu poaka
ana tetahi e whiu poaka ana tetahi.
Me pehea ka matauria ai nga ranga
otira? E mea ona hoki au mehemea
e mohio ana nga pakeha he rangatira
tenei, i e kore ratou e tutu ki a ia,
ekore e panga korero kino, e kanga
ki a ia. Kua kite te tangata maori
he ahua ke to te rangatira Pakeha, e
ahua ke to te ware i ahua ke te
korero i ahua ke nga kakahu e kore
e kanga, e kore e tutu e kore e
noho tahi e kore e haere tahi.
Otiia ko te tangata maori kua kite
ahau e noho tahi ana nga ware me
nga rangatira e kai tahi ana ratou, e
inu tahi ana te waipiro. Koia
ahau ka mea ai te ware katoa poa,
ina rite tahi te ahua o nga mahi me
te ahua o te tangata.  Otiia  ma nga
rangatira maori e mea mai te
Nuipepa o Akatopa te tahi tahu kia
matauria ai ratou e te Pakeha, kia
ka ratou e tata ki te rangatira
maori.
Naku,
 NA MATAKITAKI HAERE.

WAKARONGO.

Mo nga herehere tahuti katoa, e
wakahokia mai ana ki te Kai
Wakawa, ka utua te kai wakahoki
mai e te Kai Wakawa kotahi
pauna tae te hopukanga kotahi
hereni me te hiki pene mo te ra kotahi,
e whangainga ai te herehere a tae
noa mai ki Akarana.

WAKARONGO.

E MEA ana a te Paraone raua
ko te Kemara, ki nga tangata
maori katoa ki te pai koutou ki te
haro muka, ka kawe atu ki te raua
whare i te Taone, ko te ritenga
tenei e te utu kotahi tekau ma
wha pauna moni mo te tana kotahi
rite pea te taumaha o te taua ki nga
rawhi e rua tekau takitahi.

Akarana, he mea te ki te perehi o te Kawana.