KO TE KARERE 0 NUI TIRENI

[Na te Kawana i mea kia taia]

Vol.2] AKARANA, WENEREI HATAREI 1, 1843. No 7.

HE WHARE HOKOHOKO

 Tenei pea etahi o koutou te mea,
te whare aha ra tenei maku e mea
atu te whare hoko i o koutou mea,
kia kaua ai koutou e haerere, e
kopikopiko i te taone. Tenei ano pea etahi
o koutou e mea ana, ha! he aha te
pai o tenei mea he aha ano maku e
haerere e rapu i tetahi pakeha hei
hoko i taku poaka, i taku aha ranei ?
Wakarongo mai ka haere koe ki
tenei pakeha, a, e kore e tangohia,
tera pea te pakeha, i hiahia ki te hoko
kua kapea e koe tena mehemea e
kawea ana tou poaka tou aha ranei, ki
te ware hoko ka haere mai e tangata
mate ki te hoko ka riro. Waihoki,
ka kawea te wa e te riwai ki tenei
pakeha ki tera pakeha, a e kore e
pai, mamae ma iho tou tuara i te
taumaha, kopikopiko noa koe, ka
 mea koe, ka mate ahau i te kore
 pakeha hei hoko i taku kete riwai,
me hoko hei hikipene, tena

mehemea e kawea ana ki te whare hoko he
pakeha ano pea kino, kihai roa ka puta
mai te pakeha i pai ka riro, mehemea e
haere ana koe ki te taone, ka riro pea tou
aha ranei tu noa ana koe i nga waharoa
ano ka po noa te ra, katahi ano koe ka
wakaaro ki te hoki ki tou kainga tena ka
kawea tou aha ranei ki te whare hoko kihai
i roa ka riro hoki ana koe ki tea mahi.
Maha noa iho nga pai o te Whareheko,
rite ai hoko rite te utu tena ka haerere ki
te taone, te utu mo te tetahi te utu he ta
tetahi koia matou ka tohe atu ai ki a koutou,
kia mauria mai o koutou mea ki te
whare hoko me tenei hoki ka haere koe ki
te kuwaha o te whare pakeha ka riria koe,
ka whawhai pea korua te mohio ia ki tau
reo, te mohio koe ki tana ka haere mai
koutou ki te koutou kai tiaki ka mea e,
kua maru akau i te pakeha, tena mehemea
haere ana koe ki te whare

hoko hore he pakeha hei riri kia koe, ta te
mea te tini te pakeha me te katipa hei
titiro hoki pai atu ana koe ki tou kainga.
Ko to te rangatira tu ahua
he haere ki te whare hoko tena ko to te ware tu
ahua, he kopikopiko te taone, me te
kete riwai ki te tuara.
He whare hoko tenei i nga mea,
katoa, poaka, heihei  riwai muka ika,
kakahu maori puka tanapu.  me nga
aha noa iho.
Ko te tangata i hiahia ki te hoko,
haere ana ki te taone ka riro hoki marie
atu ana ia ki tona kainga.
E hoa wakamutua te hoko i enei
mea, ko nga pu me te paura me
nga mea katoa e aku atu ana ki
te whauhai tenei hoki tenei mea
me wakamutu, ko  te hoko rama, 
me nga mea katoa e wakahaarangi a
te tangata te mea wakaahua nei i te
tangata ano te kararehe maori, Kia 
wakaaro atu koutou ki o koutou hoa
wahine, me o koutou tamariki, ki
tetahi mea me a ratou tinana.
Ko nga rae puare ai tenei whare
koia enei ko nga Tuihe me hoa
Paraira, ko te 8 o nga haora o te ata
 kuare ai ko te .5 o nga haora o te
ahiahi kapi ai, ko nora Mane, nga
Wenerei, me nga Hararei ko 9 o nga
haora o te ata puare ai, ko te 3 o nga
haora o te ahiahi kapi ai. Ko tenei
marama e kore e whai ritenga mo tenei
whare, tena ko tenei e haere e nei, ka
riro mai tetahi ritenga nohinohi ma te
tangata i te whare e wakarite otira
ka e waiho tonu roto, ka mea atu te
tangata i te whare kia kawhai ki waho,
kawea kaua e turi. Na, e tu ana tenei
whare, i

raro i Orotiu, ki tetahi taha o te
awaharoa e aha ana ki tetahi.

Ko te ringaringa o te hunga mahi hei hopu
i te taonga HOROMONA 

E aue ana nga pakeha o tenei wahi o
Hokianga, tenei ra tenei ra mo te
mea ka hone tonu te haerenga mai e nga
tangata maori ki te tika utu mo nga taiepa
kua wawahia e te kau  mo nga mara
ano hoki kua parehe te kai. Ahakoa
nohinohi ake nei ano te kainga, kia
whakaharahara noa atu ano nga utu, ka
pai ratou, a, ki te mea ekore e whakaae
te Pakeha ka mea ratou kia puhia nga kau. 
A tenei marama kua pahure i puhia
tetahi o  Pene Ianga e te  Hukutu, otiia
tu kau, kihai i mate. Ka poku ke e Te
Manaroa, ka haere mai nga tangata
ngakau po, no te karawa i a Papahia
ma, ka tono ki etahi paraikete ki nga kako
paura ki te tupeka ki te hata, ki te ahau ki
te ahau e taea ranei te tatau ? Whakaaro
ana te Pakeha ra, kahore i maha rawa nga
mea i parehe i nga kau, ka mea atu ta E kia
kotahi tekau ma rua hate utu tahuri
ke ana nga tangata maori, ka hurihia ua
karu ki runga ki te ranei, a ka meinga e
a mangere kino kia kawea ki te Kai
Wakawa mana e whakariterite tohe noa
atu ana matou kia hanga i nga taiepa kia
pai ka mea tonu mai te kau hoki to
matou, to nga maori he poaka kau ra to
matou Katahi ano toku kupu mangere
mea ma ekore tenei iwi e whakama ?
kahore he rakau o te m akere ? kahore he
ma kaha o tenei motu hei wawahi?

kahore he toki hei tua? kahore he
ringaringi, hei hoa te waka? kahore he
pokohiwi  hei mo nga ki ata? Nohea he ki na
ratou! Tiroha kite ahua te raea mate ra,
e kore e taea te ngoki atu ki te whakaara
te taiepa. hikaka noa nga waewae a
hirorerore aha te haere koia hoki u a
ratou ka tango noa mai nei nga mea
ratara rahi kau ake te  kakaho a kei
te whata i ringa pea te roroa tetahi, ko
te hanga kei runga kaua engari te  kura o
Maui e ngoto ana i Waihoki te hohou
ekore e pa te taringa o te kau uraru ke
ana ko reira ko atu ai o ratou poaka ki
te kai, a ko reira a hunga i ngaua 
noatia ra te turoro haere ai ki te pakeha ka
tirohia atu, me te tahataha pari tara tonu 
te oma, a heoi te roa e te arero ki waho,
ki te tohe utu ke aha nana i mate ai te
mea e hanga taiepa nei, he aha i ma ai, e
hari ai te pakarutanga o nga taiepa 
e te kau. Aua hoki, kei a ratou ano te
ritenga. Kia mea atu ahau ki a koutou e
te whanau e rau ana iwi kati ra te taiepa
hianga, maumau tau oranga kia pareho i te kau
i te poaka, a maumau ano hoki te taonga o te
pakeha kia hoatu mo nga otaota i kai ai te
kau. Ko tetahi tenei o nga mea hei
whakarawakore te taua whenua, a e
whakatakariri ai koutou, me te pakeha
katoa ano hoki.
 Tika tonu tenei pukapuka e te Kai Tuhi
i Hokianga ki a matou, he rawa ratou i
tohe utu mo nga kai o te mara takoto kau,
kao taiepatia no reira matou ka
wakatupato ai i nga tangata maori e ngaki
tata ana ki te kainga o te pakeha, kia
wakaarahia te taiepa pai, kaha e

kore hoki e rite te utu mea kahore he
taiepa, ko te tikanga tenei e te ture Kia
mahara e matou hoa maori, me te mea ka
haere mai koutou ki te mea utu i te
raumati haere ake nei mo nga mea i
pau te kau ka haere matou kia kite i te
taiepa, me te mea e kino ana, heoi e kore
e aite. KAI TUHI]

HE WAKAAROHATANGA.

  I te tahi o nga ra o Mei te tau 1843, ka
puta mai ki toku kainga etahi tamariki
maori. Ka mea atu ahau ki a ratou  E
kore ma e kore koutou e pai kia haere ki
te tiki rakau maku i roto ra hei taratara?
Ka mea mai a Pai, kia pehea ai rarahi o
terakau? Ka meinga atu e ah au. Kia
rarahi kau ake te inoroia kia hei ai te
whakapiko hei hanga whare marwmaru
hoki maku." Haere ana aua tamariki ki te
kainga tae atu ka mea i No ka matou i te
pakeha ra, a e tono ana kia haere matou ki
te rakau uratara mona. Ka mea mai te
tahi E haunga ano te utu ma koutou, ko te
taoi utu ki au ki te kahore, e kore koutou e
tukua ki te tau Ka rongo ahau ki ana
korero papa a ka oho te tangata tawhito i
roto i au, puta ana te pumahu ki aku mata,
ka mea au ka tahi ano taku mahi
whakatupu taurekareka ka whakataka
riri pu ahau ki tena hunga Ara te ture
enei no ratou ka haere ki te pao kaho, me
utu ka haere ki te pere toetoe, me utu ka
haere ki te hui torotoro, me utu ka haere
ki te tua pou me utu ka haere ki te
kokoti nikau me utu ka haere ki te whai wahi

me utu ka haere ki te taratara me
utu ka haere ki te hi ngohi me utu me
etahi atu mea e taea ra nei e ahau te
rapu. Mea ke mea pea te tangata titiro i
enei rarangi, ko wai ra tenei tangata ?"
Kia mea atu ahau ko Ngaponu tama
a Rarekare, ko te Poka te ingoa o tona
hapu, ko te ingoa ote kainga ko
Torerete. Otiia na Ngapunu hara i a ia
enei ritenga, ma Tio a rongo ana
ahau ki te korero, e whakahokia ana
taua tangata ano e etahi o nga tangata
maori, no te mea e tahaetia ana e ia
nga tutu ana ritenga whakaaroha ki a
ia anake, ekore ehatu etahi mo ratou.
Ahea ra tenei iwi aia mai ai i roto i
te ouru? Ahea ra ratou
whakatuputangata ai ? Ko to ratou tino
atu, he taonga! te ngakau apo ma te
taonga, koe ka aha ai ? Ko te tahi
terere o nga mekameka e Hatana hei here
i o koutou waewae!ma hoki ka rua te
kati tau koutou i akona ai e nga I pononga
o te ripeka kahore ano hehua pai He
whakaakoranga hou tenei te nuipepa,
me kore ranei e tahuri mai tenei iwi
pakeke ki te pau me kore ranei e
whakarere i o ratou ritenga maori, e kia
tango ratou i a te pakeha ritenga. Na ki
te mea ka whakarerea katoatia e ratou
he a ka tahuri pono mai ki te pai ka
hari rawa nga kai kauwhau, ka hari ano
hoki nga kai tuhituhi nuipepa.

E MEA ana e te Paraone raua ko te.
Kemara mehemea e pai ana etahi o
nga rangatira maori e noho patata ana ki
Akarana, kia tangohia etahi a raua
kau, kia whangainga ki o ratou kainga,
e pai ana anoa ma raua e wakaaro i
tetahi tikanga hei utu mo te tiakanga,
mo te whangaiti i hoki me he the ae
hiahia ana  etahi o koutou 
ki tenei mahi haere
ki ta raua whare kei te Taone wakarite ai. 

E HOA MA 

KUA tahuti tetahi tangata te
whare herehere, te Wiwi, no te
timatanga o tenei marama o Hurai tahuti
ai Na, ka kitea tenei tangata, a ka
wakahokia mai e koutou ki te Kai
Wakawa, ka utua e kai wakahoki mai
akotahi pauna mete hopukanga, kotahi
pauna mo te hopukanga kotahi hereni me te
hikipene mo nga ra katoa e wangainga
ai te herehere e tona kai wakahoki
mai a u noa ki Akarana.

Ko Haki te ingoa o te tangata he
mahunga mawhatu ko te ahua o te
kanohi wahi iti e rite ana ki te tangata
maori i te tahutitanga he potae
kanapa tona tarauete puru kei roto
he hate wero kei waho he poraka
me te mangumangu ki nga ringaringa.
KIA rongo mai nga tangata katoa,
kua pai a Houkamau te rangatira
no runga kia tukua tetahi wahi whenua
ki a Kuini Wikitoria hei nohoanga
Mihinare, me te Hahi o Ingarangi 
Kei Warekahika te kainga, ko te ingoa,
ko te aroaro, ko nga rohe enei ki te
taha ki uta ko Pukemanuka ki te taha
ki te Tonga, ko Kohukohupaua, ki te
taha ki te Hauauru, ko te upoko, a ko te
moana nui te rohe ki tetahi taha Na te e
tuhituhia ana tenei pukapuka kia kitea e
nga tangata katoa kia mohio ai ratou ki
te wakaaro tika o tenei rangatira e tuku
ana tona kainga, kahore ano i utua hei
nohoanga mo tetahi kai wakaako mona.
 

Akarana, he mea te ki te perehi o te Kawana.

.