KO TE KARERE 0 NUI TIRENI.

[Na te Kawana i mea kia taia] 

Vol. 2] AKARANA, MANE, MEI 1, 1843. No 5.

TARO ake ka ngaro te ingoa o nga
Rangatira maori te mahi a Whiro!
kei te wakahe ia te tangata maori,
ko te papakutanga haeretanga o te


ingoa maori rere tonu ana ki nga topito o
te ao no reira te matou tupato keihoha
te ngakau o Wikitoria te Kuini te mahi
he o nga tangata maori, e wakanoa ana
iana ture, kei wakamutua hoki taua
ritenga atawai. Hua noa ana pea nga
Rangatira maori, ekore e puta atu te rongo 
a ratou mahi ekore! rere ana te rongo
kino me he kawau e rere ana ki
te moana te hohoro Na te Nuipepa ekore
etahi o koutou mahi e taea te huna e
tata katoatia ana e te pakeha a mahi
maori i roto i ta ratou Nuipepa pakeha,
me matou kohia e te ana i nga ritenga
Pakeha ki roto ki te Nuipepa maori mo
koutou no reira te matou pawera e te
wanau akiritia rawatia nga ritenga
wakatupu kua nga mea hoki e wakahe
ana i a koutou. Ka ki mai pea koutou I
mo te aha tenei kupu?  na whakarongo
mai kua kite matou i te mahi a etahi
Rangatira maori, ka noho noa iho ratou
ki te Taone, e rea noa ake te ratou
nohoanga i konei kahore he oranga,
katahi ka anga ratou ki te mahi kino
rawa ka ho atu i o ratou kotiro ki nga
Pakeha, e tanga a ratou te utu
puremu hei oranga mo ratou, katahi te
mahi hei a kua puta mai hoki te rongo o te
mahi a nga tangata ratou ko nga wahine e

noho noa iho ana ki te Taone huihui mai
ana ratou ki tetahi whare, ko nga tane
haere unene ana ki tenei whare ki tena
whare i te roa e te ra, kai ana ratou i nga
mea hokona ana e ratou te utu
puremu o nga wahine katahi ano taua
whare ka pakarua e matou, me pehea te
kupu ki tenei mahi kahore, ahakoa he
kupu nui, ekore e rite ki tenei mahi te kino. Tenei atu
ano tetahi ritenga e mate i, te ingoa
maori, te tahae tupu haere ana tenei
mahi e korerotia ana tini noa iho nga
mea tu e pakeha, kua riro i te tahae a,

tanuraia ana e nga ke e ki waenga
tahora, kia mutu te ratou noho konei,
katahi ka maua nuitia atu  I te whakawa
hoki matoumanahi, ko tahi te tangata i
hopukia kotahi tahua ko te  ahiahia te
ingoa o te tangata i oma te tamaiti koe i
Ngatipo te ingoa o te tangata kua herea e rima tahi nga
paraikete tahaetia e raua, e toru i a
te ahiahi me te hate e rua i a Ngatipo,
whakahokia ana nga mea e rua ki te
pakeha a maku ana te tangata e te Kai
Whakawa ki roto ki te whare herehere,
kia tono ona marama e noho ai ia i
reira hei utu mo tana tahae. E hoa ma e nga
Rangatira o uta nei ekore koutou e
whakaro ki tetahi tikanga e wakamutua
ai enei mahia ekore ranei koutou e ahei,
kia puritia o koutou tangata me o koutou
kotiro kia kaua ratou e haere mai ki
konei, penei ai  whakaaroa hoki ki tenei kei
heke rawa o koutou ingoa, kei piri tonu
te toku whakarihariha ki a koutou.

KO TE TARI ATU WAHI O NOA
"TUPUNA 0 INGARANGI."

Na, ka noho nga Hakoni ki Ingarangi,
a roa rawa iho na ka whakaekea mai
ratou e nga Rani. He iwi tena no o
Hakoni te taha o te moana, te iwi
whakatere kaipuke he mana rawa ki te
ngangare A to ratou rongonga ki te pai o
Ingarangi na, rere mai ana ratou i runga i
o ratou kaipuke. No te 850 o nga tau o,
muri iho i a te Karaiti taua iwi
whakaeke nui mai ai o Ingarangi
Rokohanga mai ko Etereri te tuakana o
Arapere te kingi o Ingarangi I te pito
whakaekenga mai i mate ratou, a mate
ana to ratou tangata nui a,Rakanara a ka
rongo ana tamariki,
na te tino haerenga mai ki te takitaki i
tona mate. Tae rawa maku, wehewehe
nga rangatira o nga Hakoni. Na kihai i
huihuia e ratou whakaaro a riri
tautauamea ana tena iwi tena iwi Na ka
mate ratou i nga Rani. A noho ana nga
Rani i Ingarangi. Na wai a, ka mate a
Etereri te kingi o nga Hakoni,
a riro mai ana te kingitanga tona teina i a
Arapere. Otiia e koni mai ana tena nga
Rani., a, kihai kaha a Arapere i a ratou.
Na ho mai ana e ia te moni kia ratou kia
hoki atu ratou ki te ratou kainga. Te
rironga mai o te moni tahuri tonu mai
ratou ki te whawhai ki a ia a huakina
petia ana ia e ratou. Na mate noa iho a
Arapere, e whati ana ia ki nga nehenehe,
ki nga repo kuhu ai.

Otiia he maia rawa a Arapere, he
mohio hoki ki te whakaaro Na ka haere
mai ia ki tetahi motutere i te

huinga ia whare o te tahi kai tiaki hipi me
te whakaaro aro ki te pehea ranei ki te
pehea ranei e ora ai tona iwi i nga Rani. A
noho noa iho ia i reira. I moehewa hoki te
hepara kua noa no nga tautangata noa atu.
Na, ka akiakina e Arapere e taua ruruhi ki
te tunu taro ki te ahau ki te aha,
whakarongo o kau a Arapere. Otiia kihai i
tika ana tuau o te taro I poto hoki ana
whakaaro tona tuateatanga mo tona iwi 
i mate nei i nga Rani, a whakatupehupehu
noa iho te hoa e te para ki a ia. He
inati.  te tangata nei Ha! poauau. He aha
koe te whakaaro ai ki te mahi wera noa
iho nga taro ia koe heoti. Ka taea te huhi
o te tangata na, ka mate te tara ka hua
hoki te mahara Ka tahi ka ma te
whakahaere a Arapere ki ona hoa, a
aroha mai ana ratou ki a ia. Na tikina ana e
ia atawai mai ana e tahi tangata ki taua
motutere, a, hanga ana e ratou ta ratou pa
ki reira. Na ka tahuri ratou ki te whawhai
ki nga Rani. Na wai, i whawhai i
whawhai a hinga ana nei a Rani i a ia, Ka
tahi ka huihui mai te tangata ki a ia a ka
tokomaha ratou. Na ka haere puku mai a
Arapere ki te puni o nga Rani, me te
whakatangi ano tana hapa, e pai noa iho
ratou ki a ia kua noa te tangata ke noa
atu Na tirohia katoatia ana e ia nga wahi o to
ratou puni, a hoki ana ki ona hoa. Na ko te
tino whakaekenga mai a Arapere ia ratou
a mate iho ratou Otiia ki hai i taro kua
whakaeke mai ano ratou, a, huakina nga
tangata o Arapere. Hua noa e rokohanga
Arapere. Hua noa e rokohanga a

Arapere e noho poauau noa iho ana. Te 
whakatikanga mai o Arapere, na ko ratou,
ka hinga. Ka tahi ka ta te manawa o,
Arapere. Otiia kahore ia i pai kia noho
mangere. Ahakoa te turoro ia tino whai
ana ia te ao, te po, ka enei mea erua kia
kake ia, kia kake hoki tona iwi Haunga te
whakakake. Ko te whakakake ko te
mangere raua tahi raua kihai a Arapere i
pai ki era. Na ka whakaaro ia kia nui tona
mohio kia mohio ai ia ki te tohutohu i ona
tangata me pehea hoki e mohio ai te kore
tangata hei whakaako Na hokona ana e ia
nga pukapuka pai, hei whakaako i a ia, a
korero tonu ana ki reira te ao te po. Ko te
tahi wahi o te ra i whakamotuhaketia hei
whakahaere tikanga mo tona iwi, hei
whakarongo nga ki a ratou korero ko te tahi
wahi hei korerotanga i ana pukapuka a he
nohinohi te wahi o te po i waiho hei moe na.
Na kake ana a Arapere,
ratou ko ona tangata a paku ana
tona ingoa ki nga tau whenua katoa.
Na ka whakaaro ia kahore ano ona
tangata kite noa te pukapuka e te Atua.
He reo ke hoki te reo kahore ano kia
whakamaoritia hoatia ki te ratou reo. Na
tikina ana e ia etahi tangata mohio a
Ahera raua ko Erikena, hei hoa
whakamaori mona, e whakamaoritia ana
e ratou te pukapuka e te Atua tuwhaina
atu ana hoki e ia ma ona tangata. Na ka
tuhituhi ia i etahi ana whakaaro hei
tirohanga ma tona iwi kia hiahia tahi ai
ratou me ia ki te tino taonga e kake ai te
tangata He mea tuhituhi kau ia nana,
kahore i taia kahore hoki ana ta
pukapuka.

No naianei tena mea kitea ai e te Pakeha.
Ko te tahi tenei ana whakaaro E
mohio ana ahau, kahore he mea ke atu
hei rite mou te pai e te Atua e koe e
noho nei runga i te ranei te rangatira
hoki o nga mea katoa. A, e mohio ana
ano ahau e kore ahau e tata ata ki a koe,
ki te kahore ahau e tukua atu e koe.
Whakaakona ahau ki tenei. Whakahangia hoki-
Heoi ano te hunga, i a ratou te tikanga
ko nga mea i kite nei i a koe.
Tena koa. Ho mai taua whakaaro tika ki a
au. Heoi ano te hunga, kei a ratou te pai,
ko nga mea i whiwhi ki a koe. Tena koa.
Ho mai te pai ki a au. Homai hoki he
ngakau e mohio ana ki te
whakaaro. Whakanuia taku hiahia ki te
oranga tonutanga ringihia mai ano hoki
tou aroha kia au. 

(Kei tetahi Nuipepa atu ka korero ano 

Ko tetahi wahi atu o te korerokorerotanga a

NOHOPAI raua ko TITIROHAERE 

Nohepai. E ko titirohaere kua tae
mai koe e kara.

titirohaere- Kua tae mai ra hoki au
e tamara kia whakaotia e taua korero a
kua oti hoki te arahi mai e ahau toku
tamaiti matamua a Matakuhoia, kia
rongo na te peheatanga a taua korero.

  N- He mea pai e kara kia arahina mai
tou mea matau ina hoki toku muringa a
TE Whakarongo kua oti te tono mai e
ahau.

  T- i muri iho i te taua korerotanga ka
whakarau, a, horerawa kitea e ahau te
pononga o au kupu.

  N- Kua wareware koe e kara ki
o taua Tupuna? E aha o ratou kaka-

Hu? he aha ta ratou kai? ko nga
kahu, he pata he ti kei nga rangatira
ka whiwhi ki te mea muka. He roi nei te
kai he pipi he ngohi, he karahu 
na tenei whakatupuranga e kai ana
taua i te parete te poakona ki te
mea ka nohea ano taua whenua e te
Kawana ratou ko ona tini pakeha, he
aha ano te kai ai taua i nga mea
whakareka a te pakeha, te kakahu noa
ai hoki taua i nga tino koheka papai, ki
te mea e ahuwhenua ana taua ki te ngaki 
ki te mea ano hoki e hokoa e taua nga
wahi whenua takoto kau

T-Ae raia i enei rangi e pai
ana, otiia ka kapi te whenua i te
pakeha ki toku whakaro, ka iti taua ki te
aroaro o taua iwi ko reira pea te
Kawana tango ai i a tatou, hei ngaki
i ona mara, kei patu kowhatu ano hoki ki
nga huarahi.

N-ano e hara ratou i a te Kuini
Wikitoria i a koe ka pea e kore ra te
tangata e herea noatia ka pa tau he
tahae, me era atu kino na ma era herea
ai e te katipa, tena ka noho marire te
tangata ekore ra e ahatia e te kai here,
tenei kei taku teina a Whakarongo, ki
mai koe e koro, he tangata eke
kaipuke hoki ia.)

  Whakarongo. Kua whai ahau ki
Iuropi e hoki noa mai ki ano ahau ki te
noa i te tahi pakeha hiahia ki te here i
ahau, na i oku whakatuturitanga ka riria
au e nga tangata o te puke tena ka pai
taku mahi ka atawhaitia au e a pakeha
katoa.

T-E rongo ana koe e Ti ki nga
kupu o toku teina ? e kore raia hoki e
penei te atawhai o nga pakeha katoa,
tena ano nga hunga kawe riri, otira he
mangakau ki te mea ka pa tona patu,
ka whakawakia ra ia ki te ritenga o te
ture. Matakuhoia" E pa! he hoia ka
puta e whatahi e rahi te tatou marutanga
aianei te pu a ratou a he maripi

roa kei te hope e mau ana aue!
hohoro tonu te haere mai 

N-Kati hei konei tatou tatari ai,
na e patua tatou aianei, koia te mea
tika au kua whakapuaki mai na, a he
tangata korero pono koe.

T-Ka tahi ano au ka whakapono atu
e Pai, ma hoki nga hoia ra haere
mariretia ana kihai hoki i mea kia whai
kupu au ki a tatou e whai hoki te tini o
te pakeha.

N-Ae ra hoki e penei ana te pakeha
me matou, ko te tangata waha ko te 
tangata wahanui, ko te tangata hoko pai
ko te tangata hoko kino ko te tangata
tika ko te tanga he, aua ra e apitia e koe
nga hara te tangata ko tahi ki runga ki
nga matenga o te hunga tokomaha he
mea he kia whiua au mo te kino o tera
tangata, engari mona ana te utu o tona
hena, ki te mea ka mate koe te tahi 
ana koe e tahuri atu. ki te patu ki
te pahua ra nei i tona whare ta te mea,
kua wai! o nga Kai whakawa he
whakarite i nga mea katoa e pai ana ki te
ture kua pakeha na hoki tatou, no te mea,
kua whakaae ki a  Wikitoria hei Kuini mo
tatou na kaotakahia ana ture ki raro ki
o tatou waewae, he mea tika rawa kia
rongo tatou te mamae o ona whiu ina
hoki a Pita te Apotea. ka mea I!
Whakahoneretia nga tangata katoa,
arohaina nga hoa wakapono E wehi ite
Atua whakahoneretia te kingi, ahakoa e
hara tenei te korero whenua he mea kia
rongo koe.

E HOA MA.

E KOREROTIA ana, tenei ano tetahi
tangata kua kite i nga hoiho o te
Kawana, na e mea ana matou ki taua
tangata E haere mai hei kai arahi i te
pakeha tiaki hoiho, ko reira utua ai koe
e matou i te pauna kotahi

Akarana, he mea ta ki te perehi o te Kawana.