KO TE KARERE 0 NUI TIRENI

[Na te Kawana i mea kia taia]

VOL. 2.]  AKARANA, WENEREI, MAHI 1, 1843. 

I mea atu matou i te Nuipepa o
Pepuere, tena ano te tahi wahi korero a
Ngaiterangi ki a matou. I tupato ratou
ki te kupu e Ngatiwakaue,, kia houhia te
rongo e mea ana te maminga ia, heoti ra,
kua tae matou ki Maketu ki te wakarongo
korero, ka tae atu ki te kainga e Pango ma,
noho pouri ana ratou e wehi ana ki nga
hoia, ka huihuia katoatia te iti me te rahi,
ka timata te korero mea ana ma tua
wakahokia marie mai te poti o Hemi me
ona taonga katoa, muri iho, ka korerotia
atu nga kupu a te Kawana, wakaaroa mai a
Ngaiterangi katoa kia waka hokia atu te
peti, me nga ahau me nga aha o te pakeha.
Ka tai ka mea atu matou, he kupu pai te
kupu a te Kawana ki a koutou katoa te
mea haere mai ia kia kite i nga rangatira
o Maketu, o Tauranga o Rotorua, 
kia hokona tetahi wahi wenua,
hei nohoanga ma etahi pakeha ki to

koutou kainga, otiia kau mai a Wikitoria
kua rongo atu te Kawana, tenei
koutou e wawai ana no reira ka waka
hokia ona taonga maumau ke atu noa
i nga taonga ki Ngaiterangi kia
Ngatiwakaue hoki ekore e noho te pakeha
ki te kainga tutu, no reira ka mea mai te
Kawana, tokina ona hoia, wakakorekore
i tenei pakanga hei wakamau hoki te
rongo kua ana koutou, ko nga tangata
maori, ka tokina ona hei wawai, hei huna
tangata te wakaro mai koutou me 
he ngakau wawai ko te Kawana ka pehea te
tangata o tenei motu? nohea te kaha o
nga tangata maori e kaha ai ia? kapatau,
wati katoa nga mana tuauri o era motu o 
era motu i nga hoia o Ingaringi, e ora 
koia te tangata maori i te riri o te
Kawana? Kia mahara ehoa ma, kia 
mahara e Ngatiwakaue e Ngaiterangi,
kei wakahohangia to tatou Kawana,
kati te tutu, kei mate koutou i te riri o
nga pakeha, me he riri maori ta te

pakeha e pai ana ano kia kata koutou
otiia,he huna tangata ta te pakeha
riri te mea haere mai ai nga hoia,
hei arai mo tetahi, mo tetahi, kei peke
mai, peke atu he pono ano tenei, otiia ka tohe
etahi, kia tupato e kore ia e maumau
hapai, te hoari heoi kia mahara koutou ki
tenei kupu he takaro ta te tangata
maori riri he wakarongo ta te pakeha. Waiho
tena mahi mo nga motu ke. Ka wai
Kawana tatou, me wakarongo ki a ia.
Wakaae mai ana a Ngatiwakaue i
tenei kupu a te Kawana wakaritea ana ta
ratou tahae, a, i ki mai ka 
mutu ta ratou tutu he maminga ranei?
Waiho kia kite tatou, e waka
ma ana pea ki a ratou mahi kuri koia
ka mea mai ka mutu tenei ritenga o
nga matua no tua iho, otiia i mea
mai ratou i pena ano Ngapuhi a
Waikato a Ngatiwatua i a nga pakeha i
wakamutu me he pakeha ki roto kia
ratou, e wawe te wakamutunga
huatu kotahi mea tino pouri ai o matou
ngakau, ko te kohurutanga o nga
tangata e Tuhua ki mai ratou  me pehea i
te pouri o matou ngakau te ngaronga
o matou tamaiti ? e mea ana matou,
i ngaro noa ia, kihai mate i te ringaringa o
te tangata i ngaro te 
koraha, i te wai ranei e ai
ta Ngaiterangi tena ko Tuhua hei tino
kohuru, ka patau, he mate taua e
tika ana ano, he mahi aoatia, kei
mea te tangata maori, e wakaae ana
te Kawana ki tenei mahi hore rawa,
hore rawa ka mea mai ia ko Kuri ko
Pote ranei te tupuna o tera iwi kua
pena mai hara ia te koa tangata
wahine ranei te toa kauaua, pote
ranei, ina, pena mai te pote ki te hopu

kiore, kauaua te hopu ite pihoihoi, tenei
pea te mea mai a Ngatiwakaue
aha kia mau ai te rongo kia Ngaiterangi kia pai
ai to tatou Kawana ki a matou e mea ana
matou matua wakahokia nga herehere e
Tuhua, me etahi ritenga tuhituhia te tahi
pukapuka pai ki nga tangata  Tuhua, ki
nga rangatira hoki o Tauranga me nga atu
ki te ngangare, me te riri
katoa hei konei wakamutu ai houhia
ta koutou rongo noho tahi koutou
me o koutou Pakeha ngakia o koutou
oneone hakoa a koutou riwai, poaka
aha noa atu a kia wakatupu pakeha
he iwi toa ki te wakarite i nga ritenga
katoa o to tatou Kuini, o to tatou
Kawana, he oti ano te kupu o to tatou
Kawana ki a koutou katoa.
He inati te horihori o nga pakeha i
mea mai i mua, e kore e kake te tangata
maori Kua heke rawa tena tupu a heoi
ano tana e mohio ai ko te tahu i tana
hangi, me te kai tana paipa.
Ki ta ratou ki te aha ranei, he
aha ranei te tangata maori. Ka titiro atu
ratou ki te ahua paru ka kite ia ratou e
noho mangere anau e kai ana i nga 
kai pirau tangi ana te wakahe ara
ko te meatanga mai ko Poaka raua
ko Mangere nga tupuna o tenei iwi,
kei ke, ko Tiki raua ko Papa. E hara
tenei te iwi tangata, e kore ratou
e kake, he maumaume aha te whakaako
i a ratou.
Ka tae te horihori. Na te aha 
ranei taua hunga te whakaaro ai ki o
ratou tupuna? Ha, e mea ana koutou
i pera tonu o koutou tupuna te
pai te ahua tangata me koutou e noho mai
nei i Waitemata? Horihori.

Huata i noho ano koutou tupuna i
roto i te rakau i pani ano ratou i o
ratou tinana ki te kokowai i ta moko
ano hoki ratou a kai noa atu ana ratou
i nga otaota, i nga  aha noa iho o te
whenua ritetahi ana ratou ki te i te
wakaekenga mai tangata maori ,
i te whakaekenga mai
a Huriuha Hiha ki Ingarangi hakore he
kakahu pakeha i up tangata e tena
wahi. Heoi ano o ratou kakahu ko
nga raua rakau nei ko nga hiake hipi,
ka re, aha. Ka ratou patu hoki
hetao, he hani, te kopera, he rakau
maori haere mai ana ki te ngangare
ki a Huriuha Hiha Te tahuritanga
o Huriuha Hiha na whati ana ratou, 
na ka mate te ratou tara i a ia, a
whakanohoia ana e ia ana hoa, ki reira
hei pupuru mo tena wahi. Ka tahi
ka timata te kake o nga tangata o
Ingarangi. Ka tahi ratou ka ako ki,
te whakato witi ki te hanga whare 
pai, ki te horoi i o ratou tinana. i e 
ratou kakahu, a kake tahi ana ratou
me nga tangata e Roma. Otiia kihai,
ratou i hohoro te neke ake rite tonu
ratou ki nga tangata maori inaianei
he hori hoki te ki kia hohoro te tahi
te whakatupu tangata ta te mea e
rite tahi ana te pai ki te purapurai
whakatokia nei ki te whenua tatari
noa tatari noa te kai whakato, a,
tupu noa ake.

Ka mate a Huriuha Hiha na ka
meinga a Akahutu Hiha hei kingi
mo Roma. Na ka mate a te Karaiti
a haere ana, Apotoro ki nga iwi katoa te
kauwhau i rongo pai. Na ka puta
mai e tahi ki Ingaringi.
Ki ta e tahi o matou ki ko Paora kua
puta mai i mua ki ta etahi ko etahi o
ana akonga. A te rongonga o nga

tangata o Ingaringi, na pai tonu mai
ratou. Te tino tahuritanga mai ki te
karakia na, ko te kakenga i kake ai.
Na wakarerea ana e ratou te kuhu 
atu ki waenga otaota; huihui mai ana
ki nga taone kia tat ai ki te kai 
whakaaro. Ka tahi ka hua te aroha ki
te tahi ki te tahi a tino tohe ana ki a
rite ki era hahi te pai. Nawai, nawai
a ka iti haere tekaha o Roma na ka
noho noa iho nga tangata o Ingaringi
otiia kihai i taro kua whakaekea mai
ratou e te tahi iwi ke.
(A tera Nuipepa ka tuhituhi ano.)

Ki te kai tuhituhi o te Karere o Nui Tireni.
Waiheke, Pepuera 28, 1843.

EHOA, te kai tuhi tena koe, hoa
tenei ano taku korero kia koe, kia rongo
mai koerere, kua kite matou i nga ingoa o
nga kainga ki roto ki ta nuipepa hou nei,
i nga korero a Wiremu Wata raua ko
Wiremu Wetere, kua mohio matou ki nga
ingoa o matou kainga kei roto i te
tuhituhinga o ratou kainga ko
Poroururoa, no matou tera kainga
Mahakirau te Raho Waitotara, otiia te
tini noa iho o nga kainga o Ngatipaoa
kua oti na te tahi ki tena nuipepa,
roe ka tahi ano te turu Tamatikapua  
kahua matou he ingoa irini enei tangata,
kia tika te tataki tona kainga ake kaore,
poku ke poka ka, ka mahia Waikato i
rawe Waikato ki te Taone rawa ki te
tuhituhi ki o
matou kainga Haha! ka tahi ano te
tikanga o te poauau e hoa ki tau
whakaro i pewhea mai te korero o nga
ture a to tatou nei Atua?  ki tau
whakaaro i mea me pokanoa iho me poka
noa iho? kahore, kia rongo mai koe 
Me timata matou ki te ture tuatahi

taea noatia te mutunga o nga ture,
mau e whakaro te tikanga kia 
tauia atu e matou. 
Ture 1, Ture 2, Ture 3, Ture 4, Ture 5,
Ture 6, Ture 7, Ture 8, aua koe e aha?
Ture 9, aua tou hoa e ahatia?
Ture, 10.

E hoa e te kai tuhi kia rongo mai
koe, ka kainga i tuhia nei e raua
he whakapati moni ma raua koia i
tuhituhi puku ai i o matou kainga hei
utu taonga mo ratou, rere, kauaka
kia tohunga ki te whakaro a te maori,
te iwi horihori te Maori whakahaere
whenua, otiia a Waikato anake,
titiro hoki, e ngangare noa ana matou na te
aha i ana i ngangare ara?  na te
whakahaere horihori, koia i puta ai a ratou, 
hua kino ehoa ki te mea ka utuarere,
kaua e utua o matou kainga, kei whakaae
koutou ki te utu, ahakoa utu
whakatapu, kauaka. 
Ehoa te kai tuhi ki te mea e
whakapai koe ki tenei reta kia taia ki te
perehi i Akarana, taia ki te kahore heoi
ano 

Na matou tenei reta,

NA
NGATIPAOA.

HE TUHURITANGA KEI KAIPARA.

 No te 17 o nga ra o Hanueri i
haere atu ai a te Pura ratou ko ona
hoa i Akarana-a taea noa atu ki
te tauranga tera ano nga poti me
nga waka e takoto ana. A, no te
Wenerei, hei a te unga o te tai, ka
toia nga poti ki te wai a ka hoe. E
rua nga poti e rua hoki nga waka.
Na te Pura te tahi o nga poti he
kiki, no ona tangata hoki te tahi o



nga waka a, na Ngatiapa, tera atu poti,
te whera a na Ngapuhi ara e Rawiri
Ware ma te tahi o nga waka ana.
A na ka  hoe, tena kei te ihu te hau
he kotiu hoki a u ana Ki
Otakini noho ana ki reira a ahiahi
noa kei te karakia moe noa iho ki
reira a ao ake te ra he ana te hau
otiira e takahaere ana. A na ka
tino awatea kua timu hoki te tai, ka
tahi ano te hau ka tika toia ana
nga waka wakaarahia ana nga tera
a na na ka pai te rere. A ora
noa ana i nga tahuna o Kaipara, kua
pakoa hoki te tanu ana ka Omakuiti,
ko te whera anake i hoa Poa atu.
Karakia ana matou moe mare ano
ki reira ano te paraia titiro ana
matou ki te rangi te whitu ra nei,
kahore ra nei E ano, ka mea matou,
E ka hoe ki Okaka, ko reira
noho ai hei a te pakanga hoki whiti
noa atu ai A na, ka hoea atu a u
noa, rokohanga atu hoki e matou ki
reira, ko te whera i pahure i  a po, me
te tahi waka hoki, no Ngatitehinei a
Maika ma A toia ana e matou
waka ki uta, na ka noho ki reira.
ano ka ahiahi kua iti te hau, ko te
ngaru hoki kua kahore, ka hua matou,
ka whiti, na ka tona nga waka. otira
ko te whera anake i whiu ko matou
nga wau, me te Poti, te Pura i hoki
no te mea kino noa iho ana te ngaru
ki nga roma, e taimaha ana hoki tenei
poti nga utanga, a, ka po te ra moe
marie ana matou ki uta. A te aonga
o te ra, ara ake ana te Pura te moe,
a kei te wakaara i nga tangata e paki ana
hoa te rangi. Heoi reka ata
pea nga kanohi i te moe, he aha ra
nei i mea mai ai E e kore tatou, e
whiti kei te puwaha hoki te hau, 
enei reira ka mea te pakeha nei E
kei tohe ahau, a, ka hoki marire
ano ia ki te moe, a kihai tatu te
moe, ka pa te karanga  E  e te
wanau heoi ano tatou paki,
hurihia e te wanau. Ko
Rawiri, raua ko Maika e karanga iho
ana i runga i te Puke.

(A tera Nuipepa ka tuhituhi ano)

Akarana, he mea te ki te perehi o te 
Kawana.