KO TE KARERE O Nui TIRENI

[Na te Kawana i mea kia taia]

VOL. 2] AKARANA, WENEREI PEPUERE 1, 1843. No 2.

TE Nuipepa o Hanuere i mea ai
matou, kia hoki mai te tino kai Tiapi 
a te Karaka i Tauranga katahi o matou
waha ka hamumu, kia korerotia
te ngangaretanga o Ngaiterangi ratou ko
Ngatiwakaue. Kua hoki mai ia a tenei
ano nga korero mo nga tangata katoa e
titiro Nuipepa ana. I te toru o nga ra o
Hanuere, i u ai te kai puke
ko Wikitoria ki Tauranga tika
tonu te kai tiaki ki te Papa ki te
kainga o te Paraone kihai roa te
tunga e Wikitoria, ka rere atu ia ki
Poneke, ko te Kawana, me era atu
Rangatira Pakeha ki runga. Ka
haere atu te kai tiaki ki te Pa o
Tupaea, ka Otumoetai ka wakamine mai
a Ngaiterangi ki te wakarongo korero,
ka patai atu ratou ki a ia, ka mea,
tika pehea te wakaaro o te Kawana ki
a Ngatiwakaue kaha nga hoia
haere ai ki te rapu utu mo nga
tupapaku o Tukua ? hua noa ratou i
haere atu nga hoia ki te wawai ki
nga tangata maori kihai ratou i

mahara ki te mea i haere atu ai nga
hoia, hei pehi, hei wakakorekore te
ngangaretanga o te tangata maori, mehemea
he ngakau wawai ta te Kawana, me ta te
tangata maori, mate rawa ratou i otira
kihai matou haere mai ki te wawai kahore
kia mau ra te rongo kia pupuri te kino, kia
wakamutu te wawai, kia hokohoko kia
ngaki marire i te wenua, a kia hapainga ake
tenei whenua me tenei iwi ki te tu rangatira.
No ka rongo a Ngaiterangi ki tenei kupu,
ka pouri ratou, ka tahuri mai, ki te Kai
tiaki ka mea 'me pehea a matou
tupapaku? nau e te Karaka i pupuri nga
hoia, ko tou hanga tenei, ekore matou e
wakarongo atu ki te ki houhou rongo. Ka
ki atu te kai tiaki ka mea ki te mea ka
ki wawai mai koutou e wakaaro ana au,
me timata nga hoia te rapu utu i a
wai ai nga Pakeha i a Ngaiterangi
ranei, na nga Pakeha, na Ngaiterangi
hoki te timatanga o tenei pakanga,

otira i he o ana kuware te pakeha, ihi, ia i
mohio ki te tapu o te tangata i maori tena
ka kite nga tangata e Tauranga i te
kaipuke e tu ana ki te wahi tapu ka
wakatika, ka murua katoatia e ratou koia
ahau ka mea atu ai me timata te riri kia
wai ? na koutou ano, na nga tangata o 
Matakana te timatanga o te he e ki ana
koutou te mea ai te kaipuke he ina nui te
tupapaku, otira, he tupapaku
ka ngaro tetahi, ka ngaro tetahi Kua ngaro
te tamaiti a Tohe, kua ngaro ano etahi o
Tuhua; me pehea kia rite ai tenei pakanga
kua he ngatahi i he te murunga
o te puke, i te ano te mahi ngaromanga o
Ngakai i he ano te mahi a Ngatiwakaue,
i poka ke ta ratou riri ki te kaipuke o
Hemi ki nga tangata e Tuhua hoki  na ka
kite i te kotahitanga o te he o
Ngatiwakaue me Ngaiterangi
no reira ka mea atu ai ahau ki a koutou.,
houhia ta koutou rongo aua e rapu utu 
kati te mauahara me te wawai katoa,
wakarerea te mahi kuri, aua e wakahuatia
nga mahi a nga matua o tua iho! Na,
wakaae ana a Ngatiwakaue wakaae ana
ano Tupaea ki enei kupu a te kai Tiaki,
otiia ko etahi  kihai i tino wakaae e
awangawanga ana ko etahi tupato ki te
wakaaetanga a Ngatiwakaue, e mea
ana te maminga, otiira e mea ana matou
waiho kia kite tatou, i ta ratou maminga,
ko reira te waha hamumu ai. Heoi, e tera
Nuipepa atu pea, ka korero,

KO POMARE MA.

Ka miharo pea te tini o nga tangata
maori e titiro Nuipepa ana ina kite

ratou i te ata wakaro o nga rangatira Pakeha
ki nga rangatira maori he pono ano e ata
wakaro ana ratou, e wakakore ana te riri,
te wawai o tetahi o tetahi kapatau he
ngakau ta te pakeha ki te tangata maori
ka huna ano ia? kahore hore rawa Kia
rongoa mai e nga tangata katoa e titiro 
Nuipepa ana te mahi a Pomare ma. Kua u
mai nga kaipuke e Pomare ki Akarana, ko
ia, ko ona tangata me tetahi o Ngatiwatua,
ehia te kau te e toru e wa ranei te kau a
haerere ana ki te Taone ki te matakitaki ki
te aha ki te aha, ka  a nga ratou i tetahi
tangata maori, no Ngatitipa taua tangata,
arumia ana a ka hopukia toia haeretia
ana ki ta ratou kaipuke hei utu mo te
wahine i oma titiro oho ana te tini o nga pakeha,
a e mea ana ratou ara ka
wakataurekarekatia te tangata maori nei,
wakatika ana te tini o nga pakeha ki te
wakakahore a ka tohe te tahi. ka tohe te
tahi, ka kite te tangata maori te kaha o te
pakeha me te tohe o nga katipa tikina ana e
ratou pu, hei pu aha ranei? kei a ia tena
wakaro pito iti te wawai ai otiira ka puta
mate Kai Wakawa me te kai wakamaori,
me era atu Rangatira ai mana, hei
ana, hei wakakorekore te ngangaretanga wahi ia 
kua tangohia nga pu, kua herea etahi 
mehemea he pakeha nga tangata i pena ma 
ekore e weau ka mau a riro katoa ki te 
whare herehere, otiia i mahara ano te 
Rangatira Pakeha e kuware ana te tangata 
maori ki te ritenga nga pakeha koia te  
mau ai. e ata wakaaro ana ano hoki ki te
tanga maori, koia te riri ai, ahakoa  te 
ratou hanga tenei, kua tuhia

te pukapuka kia wakatupato I te tangata
maori, kia kaua e penei a muri e takoto ake
nei, kei hoha nga pakeha, kei mea ratou,
maumau ate wakaaro ki te tangata maori.
Ko te tikanga mo tatou katoa, koia tenei me
te he tetahi ki tetahi me ata wakarite,
korerotia mana ki te Kai Wakawa waiho
mana ano e wakarite, no tenei
ngangaretanga taia ai te pukapuka ki nga
tangata maori katoa kia kati ratou te penei,
kei mea te pakeha, he ki wawai te ahakoa,
e wakapiri ana tenei pukapuka wakatupato
ki nga karapoti ki nga huarahi nui
nei kia kitea e nga tangata katoa, tera ano
te tokomaha o uta e hea ranei ekore e kite
atu koia matou i wakaaro taia te
kupu nei ki roto ki tenei Nuipepa kia
mohiotia e aua tangata katoa o ia wahi o ia
wahi.

E HOA MA

  Wakarongo mai koutou! ekore au e pai
ki te tangata e mau ana tona pa ki nga
waharoa o te Taone, he rawa tenei ki te
ture a te Kuini, koia ra ka taia ai tenei
kupu wakatupato kia kaua ai te tangata e
mau mai tona pu, ma eke mai ta te
kaipuke ranei, haere na uta mai ranei. Na.
me te mea ka kitea tetahi tangata maori,
pakeha ranei e hari ake ana tona pu, ka
herea taua tangata, a ka wakawakia ia ki
te ritenga o te ture.

Naku
 NA TE MATIU,
Te Kai Wakawa.

Ki te Kai tuhi o te Karere o Nui 
Tireni.

Remuera Hanuere 25,
1843.

  EHOA Kua kite maua tau pukapuka,
kua taia ki roto ki te Nuipepa o Hanuere,
mea ana te tai nga o a Kaihau ma pukapuka kainga
i te Nuipepa o Hepitema, kahore ano koe i
rongo noa, e he ana a Ngatitamaoho
ki taua pukapuka, no reira hoki maua ka
tuhituhi atu ai tenei reta kia kite

koe i nga rohe i tuhituhia hunatia e

Kaihau nei na maua pu ano enei
kainga ka korerotia nei ko tetahi o
enei kainga kua panga ki roto kite
pukapuka a Kaihau ma i panga hetia
ano Na, ka timata te rohe i
Otutawake, Pakakauahi Tokatapu,
Pakaraka Maukuku Tiraroa,
Porohau Paeakeake, Parehetawa,
Kawakawa,
Pukewharangi, Muriwhenua,
Opango Hereputuputu, Pumai,
Hungahunga Ruwaimoko Kaitara,
Otara, Mataparu Waimoho,
Kauwerohia Owhau Tahuatutu  Aratiatia
Potaka Waihihi, te Pakipaki
te Ahuapakewa Waitawhara Taumoana,
Kokonui, Pukewhau Takapau,
Pokorua Wainui, Pehiakura Te Mutu,
Orangi, Pukemiro, Te Kauri, Te
Tumaro Hautapu, te Karaka te Rere,
te Karoro,Kumukowai, Pokopoko,
Ngamatawairenga, te Huaheke,
Taurangaruru Ngakiriparauri,
Takapuahia te Karaka Mangatoetoe,
Ngarua Kaweirauhue, Ngarou,
Wakaupoko Tawarikorari,
Pukawakawa, Peketapapa, Reureu,
Whaukotuku Te Ranga, Moturoa Tawaruru,
Tokateka te Whara, Okowhao,
Purapura Te Tutu, Paerau, te Hue, Opu,
Teauaunga, Kaikihikihi,
Mataparu Te Tawa Ngateke, Oroau, te
Mauku, te Roroamauahiahi, Opatu,
Kirikirihinau, Matawai, Orangi,
Opitori, Kahuera, Titi, Pukeatua,
Matara, te Aute, Okuru, Tapuirau,
Pakautuia, Tuapango, te Rata, Otawahi,
Katikaha, Patumahoe, Tutaia,te
Hihi, Kohihi, te Reoreo, Takamoko,
Takahia, te Rakekohe, Te Hoho,
Taparahirahi, Maketu Puketutu,
Pukekaraka, Kahumauroa te
Waerenga, Mangaweau, Houpuni, Whatako

roamo,Puwha, te Weranga, Reao,
Poroururoa,Oruru, Raotawa
Paremata Patumahoe, Te Kakau
Tahakoai.  Pakahuahua, Remukuri,
te Rereatupato, te  Paki, Remungaraku,
te Ngihangiha, Parekura, te Muhu,
Nahiahi, Okau, te Wharangi,
Pukehinahina, te Iwiroa, Awakanapa,
Motukokako, Tawaruru, Kararawaha,
Tuoro, te Ururewarewa.
Ka mutu, ko te rohe tenei a maua
kainga, a ki te mea ka wakawakahoretia
tenei pukapuka e tetahi ka tahi maua ka
mea atu he tangata teka ia Heoi ano.

Na maua,
NA WIREMU WETERI,
NA WIREMU WATA.

KO NGA HARA I  WAKARITEA I TE
KAI WAKAWA.

Kua rongo matou, ekore e ahei te
mea, ko nga pakeha anake te tutu te
marama kua pahure nei ma teka kua rongo
nei ki te matenga o te Pakeha i Pumea na
te tangata maori i patu te korerotia ana,
heke ana te toto te ihu, te kape, otira
kahore ano matou tino rongo noa, kei te
pakeha tetahi wahi o te he koia ra o
matou waha hamumu ai, heoi te tupu
ko tenei kotahi ka, he te tangata maori te
pakeha, aua e patua, ta te mea kotahi ano
te ture mo te patu, ahakoa he patua e take,
ahakoa he pa tua nga papa kore kotahi ano
tona rite nga ko te whare herehere,
engari me korero atu ki te Kai Wakawa te
mea i te ai te tangata katahi ka tika atu te
riri ki te tangata nona te he.

Ko enei kua oti nei te maka e maua i riro he i 
a Kaihou.

Tenei ano etahi atu mea, i wakaritea e
te kai wakawa te marama nei ko te 
wakahokinga mai e nga tangata maori i
nga hoia tahuti i taia ano tenei
tahumanga ki te Nuipepa o Noema,
me te ritenga ano e wiwi ai te tangata ma.
wakahokia mai na ko enei tokorua i
kitea e nga tangata
maori i Aotea, a arahina mai ana ki konei,
tae rawa atu ki te kai wakawa, ka tahi ka
wakariterite, e rua pauna mo tetahi. e rua
pauna mo tetahi mo nga ra hoki i atawaitia
ai raua ki te kai. i utua ano tokorua aua
pakeha, kotahi hereni mo te ra kotahi he
hikipene mo tetahi mo tetahi e toru tekau
ma toru noa ra i wangaia ai raua, na huia
katoatia te utu i riro i nga tangata maori ,
ea te wakahokinga mai me te
atawaitanga ano, koia tenei, 5 13 e rima
pauna, kotahi tekau ma toru nga hereni
hara. Otira ko te mea tino wakatakariri
ai, o matou ngakau ko te patunga
noatanga o te Matoha e te pakeha, kahore
ona take i patu kau ai ia e tu noa iho ana
ano ia taua ra i hoehoea ai nga poti Ka
peke te pakeha me te rakau ki tona
ringaringa, ka wuia, ka u ki te kaki, ko te
rakau i wati te kahanga o te patunga a
wakawakia ana ka mutu, ko te utu mo
tana he kia rua nga marama
ki roto ki te whare herehere.

Ki NGA KAI Tuhituhi Kua wiwi matou i
te pukapuka a Hoete mo te pakeha i patua e te
tangata maori, otira kua kapea ai Nuipepa nei
kahore he  wahi kia taia Ko te pukapuka kainga
a apiha ratou ko Timoti ma, kei tetahi Nuipepa
atu. 

Akarana, he mea te ki te perehi o te Kawana