KO TE KARERE O NUI TIRENI
[Na te Kawana i mea kia taia]
Vol. 2] AKARANA, WENEREI, NOWEMA 1, 1843 No.11
E tatari ana matou kia u mai te
Kawana hou. Ko te kupu tenei e te
tokomaha e mea ana ratou, ko a hea?
Ko te ki tenei o nga tangata
maori o nga pakeha e mea ana nga
tangata maori kia hohoro mai ia kia
hokoa o ratou whenua, kia riro etahi
moni ma ratou kia utua ai nga
kakahu me nga taonga kua tangohia
noatia e ratou i te Pakeha ka pai
ra kia utua ko to te rangatira ahua
tenei kua nohea tenei whakaaro o
te tangata maori kia tangohia noatia
nga mea e te Pakeha, na nga kaumatua
ranei, na nga rangatira ranei na
nga tutua ranei.  He patai kau ra
tenei na matou, no te mea kua
tuhituhia mai kia matou he pukapuka e
te pakeha e mea ana i te kai ta
nuipepa he maminga ta nga tangata
o Awhitu o hea, o hea e mea ana
ratou kia tu mai te Kawana hou hei
reira ka utu i a matou mea i tangohia
tera taua me te pakeha ratou
kua ma,u ke te here. Ko te
wakaaro o etahi i pehea ra tenei
Kawana meake nei u mai e atawhai
ranei ki te tangata maori e kore
ranei aua ekore hoki e ahei te
mea, taihoa, kia ui mai kia rongo kia
kite hei reira ka mea ai, otiia kei
wareware tatou ki te pono o te Kuini,
nana te kupu ki te Kawana kia
atawai ki nga tangata maori, nana te
kupu ki te Kawana kua mate, me
tenei Kawana. Ki te matou
wakaaro e atawai ia ki te hunga
tika ki te tangata he e wakaritea
ano te utu mo tona he ahakoa
pakeha, ahakoa tangata maori,
ahakoa rangatira, ahakoa tutua, he mea
pai he mea tika hoki tenei. Ko ta
matou whakaaro tenei mo nga tangata,
maori katoa ko ratou e noho ana i
tawhiti, kia tuhituhia mai
he pukapuka atawai aroha ki aia ko koutou 
e noho tata ana, me haere takia
kite i a ia kia rongo hoki koutou ki
tenei kupu haeremai  me to te
rangatira ahua kaua te paraikete, kaua
nga kakahu paru otiia haere
mai me nga kakahu  pakeha, tenei
pea etahi a o koutou e mea ana a No,
hea o matou, kua pakaru ke, waka-

rongo mai, Kahore he poaka? kahore
he ringaringa hei mahi i etahi moni
hei hoko i etahi kakahu? he tini ra
o koutou mea hei hoko kakahu mo
koutou.

HE TUTAKINGA TANGATA. 

Ka taea tawhiti te rerenga o Tawera, 
ka ngaro e tahi o nga whetu
maori ka oti te hura te kaha mangu
o te po, ka kitea nga kapua ma te
marangai, (te ita) ka mea te tangata
ka takiri te ata, me reira ka ara
kororia mai i runga i tona torona
whero, te rangatira o te ao, na ka
whakakakahuria e te ra nga rarani
maunga pouri ki te kahu kura a ka
tiaho me he pari tahataha moana,
riro katoa atu ana te kohu ka ringihia
mai te mahanatanga ki roto ki te
awaawa pai i noho ai ahau, ka 
ngaehe nga rau rakau ka tau nga
kanohi ki te titiro atu no te mea ka
puhipuhia e te muri whenua, ka oho
nga manu tangi ata ka haruru nga
motu ngaherehere i te waiatatanga o
nga manu ki te Atua mo ratou i
tiakina i te roanga o te po, mo te tukunga
mai e te ra, hei whakamahana a
ma nga hua o nga tini rakau e kai ai
ratou.
Na ka kitea te awa kopikopiko o
Waima takaro ana nga wai marama i
runga i te kirikiri, a mimiti rawa atu
i te awa nui o Hokianga. Otiia ko
te tino mea i poka ke te pai ke te
whare o toku hoa aroha a te Warena
i te taha o taua awa e tu ana, te
mea i paingia ai ia ehara tana i te
rapu whenua taonga ranei otiia ko
nga wairua o nga tangata kia ora kia
haere pai ratou tenei ao kia tae
atu hoki ki te okiokinga tapu i te
rangi. Otiia aua ahau e poka ke.
Na, ka moni te ra i runga kau o te
pae ka mea toku whakaaro ka
maranga i te moe te tahi tangata, a
haere mai ana tetahi te huarahi,
tutaki pu taua a ka noho ki raro.
Ko Pai Maori tetahi o taua
 katahi te tangata poto, he moko
tukupu , tu a kaumatua, he mawhatu te
upoko i pararahi te ihu takataka ana
nga kanohi e toki ana nga paparinga
maiotoru ana nga ngutu keokeo ana
nga tukimata a i hua nui nga waewae
me te tinana katoa. Ko nga
kakahu he mea paki te wahi ripa,
waho ake te korowai pahana rawa
ki te kokowai waho rawa he huru. 
E rua nga mako, ko te kuru ponamu
i te tahi G nga taringa he pohoi
toroa te tahi te heitiki maori i te
kaki, e toru nga hou tiaia ki te
matenga e mau ana te ringaringa
matau te wahi mere kakano pouri.
Ko Aru Pakeha te ingoa o tetahi
he mata ma, he mahora te upoko i
hiamaemoe nga kanohi i tuoroa te
 ihu, i pakonga nga paparinga i
rahirahi nga ngutu a i humarire nga mata
i te tirohanga atu he taitamariki
hoki  ko nga kakahu he kahu ma i roto
rawa he tarau whhakahekeheke he
kouma pakeha, he koti mangu kuruto
he potae whiti tona potae he putu i
nga wae, maro ana i te uma te tau o
tona wati he pukapuka i te ringa. 
Kihai roa te nohoanga o te hunga nei
ka mea ake a Pai Maori. E koro
he mea pai ena pungorungoru e mau
i a koe na. Na te aha te tangata
maori i aru ai i o te pakeha ritenga?
Ka mea au me waiho i nga ritenga

tawhito, kahore ki a koe me wakarere
nga mea onamata, nga mea i
paingia ai e o tatou tupuna a ka
tangohia nga ritenga o nga tau
tangata ke.
Aru Pakeha, i te mea kiano
ahau i kite i nga mahi whakamiharo
o Ihowa me te kororia nui o nga
mea i hanga ai e Ia a me nga tini
mahi poka ke o te pakeha e pai ana
ahau ki nga ritenga o tatou tupuna
tena ko tenei kua tau te maramatanga
ki roto ki au a ka whakarihariha
ahau ki nga mea o mua ta te
mea ka pehia te kino e te pai.
Pai maori, he aha koia tau e
mea ki te hinganga o te kino i te
pai? Ko taku pai ra tenei kia tini
nga pononga hei tahu kai, hei ngaki i
tetahi mea mo toku korokoro hei
whatu i nga mea muka i nga mea
ngeri mo matou ko aku tamariki
a ka maoa te kai, ka kai, ka hoki
ki te takoto ma ka puta mai te
taua kia whakatika atu ki te taki,
ki te tutungarahu ki te titotito
waiata na ka turi tetahi o oku
pononga kia tukitukia he utu mo
tona turi.
Aru pakeha, aue ka puri 
pu ahau ki tena ritenga hoterawa he
whakaarongo ki te wairua. Te mea i
hanga ai tatou koia tenei. Kia aroha
tetahi ki tetahi kia whangainga te
hunga kaikore kia whakakahuri i te
hunga rawa kore kia tiakina te pani
kia atawhaitia te pouaru kia tiro
tirohia kia owhatia te turoro kia
hoatu te Taro te Oranga ki te 
hunga e noho ana i te he kia hoatu
etahi o a tatou rawa ki nga Mihinare ki
nga topito o te ao kia haere pai
tatou i te aroaro o nga iwi katoa i
tenei ra i tenei ra kia wakarororiatia
to tatou matua i te rangi.
Hei tetahi atu nuipepa ka korero.

Ki te kai tuhituhi o te Karere o Nui Tireni.
Akarana, Okotopa 29, 1843
E koro e pouri ana toku ngakau
mo aku moni iho atu ki nga tangata
maori hei utu riwai kei ki koe he
aroha ki te moni taku i pouri ai.
Kahore he mamae ke taku ne te
mea kahore ano i noa aua moni i
hoatu ai e rua nga hereni na ka
riro mai e rua nga kete riwai pai
kau te ahua o nga kete titiro atu
ana au e nunui ana nga riwai o roto
no reira i hoatu ai nga hereni na
te hoatu tanga o nga moni ki nga tangata,
haere tonu atu ratou no muri
ka tirohina e au nga kete ka wawahia
nga ruru katahi ka kitea ka nga 
tonapi i panga ki waenga nui o te
kete, hei whakahe i te kanohi o te
pakeha ko te take tenei o te pouritanga
o taku ngakau, ki taku he
ritenga tahae tenei, kihai au i ata
titiro ki nga tangata i pena mai, kia
mohiotia ai o ratou ingoa otiia e mea
ana ahau kia tuhituhia atu tenei
pukapuka ki a koe kia kite koe i
te mahi he a nga tangata e oho ai te
ngakau o te pakeha; taia tenei pukapuka
naku ki roto ki tau Nuipepa
kia wakama ai enei tangata kino,
kia whakatupato hoki i nga pakeha
kei he ta ratou hoko i te riwai.
Heoi ano, Naku
NA TE TANGATA I TINIHANGATIA NEI,
E NGA KAI HOKO.
[E tika ana u au, e te tangata i
tinihangatia nei- e ritenga tahae ta ena
tangata, engari me i mohio koe ki to
ratou ingoa, ka rite ka arahina ratou
ki te kai whakawa. KAI TUHI]

[Ko nga waiata te tino mea i pai ai nga tangata
mohio ki te tini o nga reo ke tena ko nga
waiata maori, ekore e mohiotia ai te tokomaha, 
ko nga mea e mohiotia ai ekore i waiatia e te
tangata pai ta te mea he ku pu kino kau no reira
matou i whakaaro ai kore ranei e ahei te
tahi pakeha reo maori te tuhituhi i tetahi
waiata kia tika. Na ka puta ata enei whakaro
te matou ki tetahi o matou hoa pakeha ka
tuhituhi mai ia tenei waiata e mea ana ia
ki te pai koe ki te meatanga tuatahi naku 
taia ki roto ki tau Nuipepa. Otiia kiia atu ki
nga tangata katoa e titiro nei ki tenei waiata
kia ata tuhituhia mai ta ratou whakaaro ki te
painga ranei ki te hanga ranei o tenei waiata
whakamatau, naku, ana te waiata te mea he
tuhituhi wakamatau kau. Heoi nga waiata e
Pai ai ki te tangata tika ko nga waiata karakia,
otiia ekore e tika kia korerotia noatia e te
tangata,a waiata tapu. Koia ahau i mea ai me
tuhituhi i tetahi waiata noa mau ma e nga
tangata katoa e tika ana ranei he ana
ranei? KAI TUHI 

Ko toku kainga onetia,
I tata ki te wai 
Ka paki pu, ka rangona
te tangia o te tai.

Ko oku puawai papai,
rite ki te ra,
ma i whakaniko,
I whero poukeke.

Ka tera waho te akau
Te rau, me te kanae,
Te ngoiro te karati 
Te mohi, me te whae.

Nga manu ruku ngaru ma,
Ki whanga a ka tau
Nga mutu me nga wae roroa
I waiho hei matau.

Nga huka o te whahapu,
Ka taia ki nga rae,
Nga Pipi moe toku roa
Ka whiua a ka pae.

Ka pukea ki te one roa
Nga pupu, e te hau
Ka ngaehe i te muritai
Nga rakau me nga rau.

Nga puke pouri, keokeo
Rarani ana mai
Ka rerere, i runga ra
Nga manu tangi pai.

Nga kauri tupu i te wao
Ma Kara, ma Koro
Nga muka inu puna wai,
Ma hine, a, ma ko.

Te nui o Tikoro nei
Ka noho i te he,
e toku iwi, waho mai
Nga ara poka ke.

Hokianga, Okotopa, 1843

E ROA MA.
KUA tahuti a Rihari, (Ko Nga
Kuku te ingoa maori) te
tangata i herea mo tona tahae i te ra
i tahuti ai e kakahu ana e ia ki te
hate whero, me te tarautete, poraka
me nga hu i nga wa Na ka kitea
tenei tangata e koutou whakahokia
mai ki te whare herehere, kia rite
nga marama i tika kia herea ai ia
a ka utua te tangata e whakahoki mai
i a ia ki te pauna kotahi. 
Naku
  NA TE PERI
(Tino Rangatira o te Whare herehere)

E HOA MA
E NGA TANGATA AIAGRKATOA.
Kia rongo mai koutou, kei tangohia
e koutou etahi o nga 
aha ranei, nga aha ranei o te kaipuke
i Pakarua nei ki te wahapu o 
Kaipara mehemea kei a koutou
etahi o nga taonga nga aha ranei o
taua kaipuke whakahokia mai ki a
matou. Kia rongo mai hoa ma ki
tenei pukapuka, no te mea ka whakawakia  
te tangata e tango ranei, e
pupuru ranei i etahi mea o tenei
kaipuke, ki te ritenga o te ture.
Na matou
NA HEMI (Wakatiwai Kaipara) 
NA MORI (Akarana)   
NA MITIHONA  (Akarana).
Akarana, Nowema,4 1843. 
Akarana, he mea ki te perehi o te Kawana.