Te Karere O Nui Tireni 1842-1846: Volume 2, Number 11. 01 November 1843 |
1 43 |
▲back to top |
KO TE KARERE O NUI TIRENI [Na te Kawana i mea kia taia] Vol. 2] AKARANA, WENEREI, NOWEMA 1, 1843 No.11 E tatari ana matou kia u mai te Kawana hou. Ko te kupu tenei e te tokomaha e mea ana ratou, ko a hea? Ko te ki tenei o nga tangata maori o nga pakeha e mea ana nga tangata maori kia hohoro mai ia kia hokoa o ratou whenua, kia riro etahi moni ma ratou kia utua ai nga kakahu me nga taonga kua tangohia noatia e ratou i te Pakeha ka pai ra kia utua ko to te rangatira ahua tenei kua nohea tenei whakaaro o te tangata maori kia tangohia noatia nga mea e te Pakeha, na nga kaumatua ranei, na nga rangatira ranei na nga tutua ranei. He patai kau ra tenei na matou, no te mea kua tuhituhia mai kia matou he pukapuka e te pakeha e mea ana i te kai ta nuipepa he maminga ta nga tangata o Awhitu o hea, o hea e mea ana ratou kia tu mai te Kawana hou hei reira ka utu i a matou mea i tangohia tera taua me te pakeha ratou kua ma,u ke te here. Ko te wakaaro o etahi i pehea ra tenei Kawana meake nei u mai e atawhai ranei ki te tangata maori e kore ranei aua ekore hoki e ahei te mea, taihoa, kia ui mai kia rongo kia kite hei reira ka mea ai, otiia kei wareware tatou ki te pono o te Kuini, nana te kupu ki te Kawana kia atawai ki nga tangata maori, nana te kupu ki te Kawana kua mate, me tenei Kawana. Ki te matou wakaaro e atawai ia ki te hunga tika ki te tangata he e wakaritea ano te utu mo tona he ahakoa pakeha, ahakoa tangata maori, ahakoa rangatira, ahakoa tutua, he mea pai he mea tika hoki tenei. Ko ta matou whakaaro tenei mo nga tangata, maori katoa ko ratou e noho ana i tawhiti, kia tuhituhia mai he pukapuka atawai aroha ki aia ko koutou e noho tata ana, me haere takia kite i a ia kia rongo hoki koutou ki tenei kupu haeremai me to te rangatira ahua kaua te paraikete, kaua nga kakahu paru otiia haere mai me nga kakahu pakeha, tenei pea etahi a o koutou e mea ana a No, hea o matou, kua pakaru ke, waka-
2 44 |
▲back to top |
rongo mai, Kahore he poaka? kahore he ringaringa hei mahi i etahi moni hei hoko i etahi kakahu? he tini ra o koutou mea hei hoko kakahu mo koutou. HE TUTAKINGA TANGATA. Ka taea tawhiti te rerenga o Tawera, ka ngaro e tahi o nga whetu maori ka oti te hura te kaha mangu o te po, ka kitea nga kapua ma te marangai, (te ita) ka mea te tangata ka takiri te ata, me reira ka ara kororia mai i runga i tona torona whero, te rangatira o te ao, na ka whakakakahuria e te ra nga rarani maunga pouri ki te kahu kura a ka tiaho me he pari tahataha moana, riro katoa atu ana te kohu ka ringihia mai te mahanatanga ki roto ki te awaawa pai i noho ai ahau, ka ngaehe nga rau rakau ka tau nga kanohi ki te titiro atu no te mea ka puhipuhia e te muri whenua, ka oho nga manu tangi ata ka haruru nga motu ngaherehere i te waiatatanga o nga manu ki te Atua mo ratou i tiakina i te roanga o te po, mo te tukunga mai e te ra, hei whakamahana a ma nga hua o nga tini rakau e kai ai ratou. Na ka kitea te awa kopikopiko o Waima takaro ana nga wai marama i runga i te kirikiri, a mimiti rawa atu i te awa nui o Hokianga. Otiia ko te tino mea i poka ke te pai ke te whare o toku hoa aroha a te Warena i te taha o taua awa e tu ana, te mea i paingia ai ia ehara tana i te rapu whenua taonga ranei otiia ko nga wairua o nga tangata kia ora kia haere pai ratou tenei ao kia tae atu hoki ki te okiokinga tapu i te rangi. Otiia aua ahau e poka ke. Na, ka moni te ra i runga kau o te pae ka mea toku whakaaro ka maranga i te moe te tahi tangata, a haere mai ana tetahi te huarahi, tutaki pu taua a ka noho ki raro. Ko Pai Maori tetahi o taua katahi te tangata poto, he moko tukupu , tu a kaumatua, he mawhatu te upoko i pararahi te ihu takataka ana nga kanohi e toki ana nga paparinga maiotoru ana nga ngutu keokeo ana nga tukimata a i hua nui nga waewae me te tinana katoa. Ko nga kakahu he mea paki te wahi ripa, waho ake te korowai pahana rawa ki te kokowai waho rawa he huru. E rua nga mako, ko te kuru ponamu i te tahi G nga taringa he pohoi toroa te tahi te heitiki maori i te kaki, e toru nga hou tiaia ki te matenga e mau ana te ringaringa matau te wahi mere kakano pouri. Ko Aru Pakeha te ingoa o tetahi he mata ma, he mahora te upoko i hiamaemoe nga kanohi i tuoroa te ihu, i pakonga nga paparinga i rahirahi nga ngutu a i humarire nga mata i te tirohanga atu he taitamariki hoki ko nga kakahu he kahu ma i roto rawa he tarau whhakahekeheke he kouma pakeha, he koti mangu kuruto he potae whiti tona potae he putu i nga wae, maro ana i te uma te tau o tona wati he pukapuka i te ringa. Kihai roa te nohoanga o te hunga nei ka mea ake a Pai Maori. E koro he mea pai ena pungorungoru e mau i a koe na. Na te aha te tangata maori i aru ai i o te pakeha ritenga? Ka mea au me waiho i nga ritenga
3 45 |
▲back to top |
tawhito, kahore ki a koe me wakarere nga mea onamata, nga mea i paingia ai e o tatou tupuna a ka tangohia nga ritenga o nga tau tangata ke. Aru Pakeha, i te mea kiano ahau i kite i nga mahi whakamiharo o Ihowa me te kororia nui o nga mea i hanga ai e Ia a me nga tini mahi poka ke o te pakeha e pai ana ahau ki nga ritenga o tatou tupuna tena ko tenei kua tau te maramatanga ki roto ki au a ka whakarihariha ahau ki nga mea o mua ta te mea ka pehia te kino e te pai. Pai maori, he aha koia tau e mea ki te hinganga o te kino i te pai? Ko taku pai ra tenei kia tini nga pononga hei tahu kai, hei ngaki i tetahi mea mo toku korokoro hei whatu i nga mea muka i nga mea ngeri mo matou ko aku tamariki a ka maoa te kai, ka kai, ka hoki ki te takoto ma ka puta mai te taua kia whakatika atu ki te taki, ki te tutungarahu ki te titotito waiata na ka turi tetahi o oku pononga kia tukitukia he utu mo tona turi. Aru pakeha, aue ka puri pu ahau ki tena ritenga hoterawa he whakaarongo ki te wairua. Te mea i hanga ai tatou koia tenei. Kia aroha tetahi ki tetahi kia whangainga te hunga kaikore kia whakakahuri i te hunga rawa kore kia tiakina te pani kia atawhaitia te pouaru kia tiro tirohia kia owhatia te turoro kia hoatu te Taro te Oranga ki te hunga e noho ana i te he kia hoatu etahi o a tatou rawa ki nga Mihinare ki nga topito o te ao kia haere pai tatou i te aroaro o nga iwi katoa i tenei ra i tenei ra kia wakarororiatia to tatou matua i te rangi. Hei tetahi atu nuipepa ka korero. Ki te kai tuhituhi o te Karere o Nui Tireni. Akarana, Okotopa 29, 1843 E koro e pouri ana toku ngakau mo aku moni iho atu ki nga tangata maori hei utu riwai kei ki koe he aroha ki te moni taku i pouri ai. Kahore he mamae ke taku ne te mea kahore ano i noa aua moni i hoatu ai e rua nga hereni na ka riro mai e rua nga kete riwai pai kau te ahua o nga kete titiro atu ana au e nunui ana nga riwai o roto no reira i hoatu ai nga hereni na te hoatu tanga o nga moni ki nga tangata, haere tonu atu ratou no muri ka tirohina e au nga kete ka wawahia nga ruru katahi ka kitea ka nga tonapi i panga ki waenga nui o te kete, hei whakahe i te kanohi o te pakeha ko te take tenei o te pouritanga o taku ngakau, ki taku he ritenga tahae tenei, kihai au i ata titiro ki nga tangata i pena mai, kia mohiotia ai o ratou ingoa otiia e mea ana ahau kia tuhituhia atu tenei pukapuka ki a koe kia kite koe i te mahi he a nga tangata e oho ai te ngakau o te pakeha; taia tenei pukapuka naku ki roto ki tau Nuipepa kia wakama ai enei tangata kino, kia whakatupato hoki i nga pakeha kei he ta ratou hoko i te riwai. Heoi ano, Naku NA TE TANGATA I TINIHANGATIA NEI, E NGA KAI HOKO. [E tika ana u au, e te tangata i tinihangatia nei- e ritenga tahae ta ena tangata, engari me i mohio koe ki to ratou ingoa, ka rite ka arahina ratou ki te kai whakawa. KAI TUHI]
4 46 |
▲back to top |
[Ko nga waiata te tino mea i pai ai nga tangata mohio ki te tini o nga reo ke tena ko nga waiata maori, ekore e mohiotia ai te tokomaha, ko nga mea e mohiotia ai ekore i waiatia e te tangata pai ta te mea he ku pu kino kau no reira matou i whakaaro ai kore ranei e ahei te tahi pakeha reo maori te tuhituhi i tetahi waiata kia tika. Na ka puta ata enei whakaro te matou ki tetahi o matou hoa pakeha ka tuhituhi mai ia tenei waiata e mea ana ia ki te pai koe ki te meatanga tuatahi naku taia ki roto ki tau Nuipepa. Otiia kiia atu ki nga tangata katoa e titiro nei ki tenei waiata kia ata tuhituhia mai ta ratou whakaaro ki te painga ranei ki te hanga ranei o tenei waiata whakamatau, naku, ana te waiata te mea he tuhituhi wakamatau kau. Heoi nga waiata e Pai ai ki te tangata tika ko nga waiata karakia, otiia ekore e tika kia korerotia noatia e te tangata,a waiata tapu. Koia ahau i mea ai me tuhituhi i tetahi waiata noa mau ma e nga tangata katoa e tika ana ranei he ana ranei? KAI TUHI Ko toku kainga onetia, I tata ki te wai Ka paki pu, ka rangona te tangia o te tai. Ko oku puawai papai, rite ki te ra, ma i whakaniko, I whero poukeke. Ka tera waho te akau Te rau, me te kanae, Te ngoiro te karati Te mohi, me te whae. Nga manu ruku ngaru ma, Ki whanga a ka tau Nga mutu me nga wae roroa I waiho hei matau. Nga huka o te whahapu, Ka taia ki nga rae, Nga Pipi moe toku roa Ka whiua a ka pae. Ka pukea ki te one roa Nga pupu, e te hau Ka ngaehe i te muritai Nga rakau me nga rau. Nga puke pouri, keokeo Rarani ana mai Ka rerere, i runga ra Nga manu tangi pai. Nga kauri tupu i te wao Ma Kara, ma Koro Nga muka inu puna wai, Ma hine, a, ma ko. Te nui o Tikoro nei Ka noho i te he, e toku iwi, waho mai Nga ara poka ke. Hokianga, Okotopa, 1843 E ROA MA. KUA tahuti a Rihari, (Ko Nga Kuku te ingoa maori) te tangata i herea mo tona tahae i te ra i tahuti ai e kakahu ana e ia ki te hate whero, me te tarautete, poraka me nga hu i nga wa Na ka kitea tenei tangata e koutou whakahokia mai ki te whare herehere, kia rite nga marama i tika kia herea ai ia a ka utua te tangata e whakahoki mai i a ia ki te pauna kotahi. Naku NA TE PERI (Tino Rangatira o te Whare herehere) E HOA MA E NGA TANGATA AIAGRKATOA. Kia rongo mai koutou, kei tangohia e koutou etahi o nga aha ranei, nga aha ranei o te kaipuke i Pakarua nei ki te wahapu o Kaipara mehemea kei a koutou etahi o nga taonga nga aha ranei o taua kaipuke whakahokia mai ki a matou. Kia rongo mai hoa ma ki tenei pukapuka, no te mea ka whakawakia te tangata e tango ranei, e pupuru ranei i etahi mea o tenei kaipuke, ki te ritenga o te ture. Na matou NA HEMI (Wakatiwai Kaipara) NA MORI (Akarana) NA MITIHONA (Akarana). Akarana, Nowema,4 1843. Akarana, he mea ki te perehi o te Kawana.