KO TE KARERE O NUI TIRENI
[Na te Kawana i mea kia taia.]

Vol 2.} AKARANA, MANE AKATOPA 2  1843. No. 10

  Akuanei tokohia ranei o nga
tangata, maori e pai ki nga ritenga
rangatira korerotia te Nuipepa o
Akuha raua ko Hepetema ? He
maumau, mahi tuhituhi noa iho ranei.
ta matou, he mahi hua pai ranei.
Otiia hei aha te ngaro noa ai etahi o
nga purapura pai e ruia ana tera
pea e hua ake etahi, me te tangata,
hoki,  e wakato ana i tana kanga e,
wha nga pata ki te pukepuke kotahi,
a e rua anake nga mea e tupu ko
etahi ka pau te hotete, i te mowhitiwhiti
ranei.
Ki ta matou ma te mohio e rangatira
ai te tangata, otiia e hara te
mohio anake i te mea wakarangatira
me whakaaro hoki ki te rakau nui e
tupu ana i te nehenehe, kotahi ano
tona pakiaka nui, he maha ke ia
nga weri o taua pakiaha, e totoro
haere ana ki roto ki te whenua na
mehemea, ka tapahia nga weri a
toe iho ko te pakiaka nui anake me
pehe tena rakau e tu ai i te hau, ekore
hoki ia e tu wahoki ehara te mohio
anake i te mea hei wakarangatira     I
mo te tangata engari, kia haere
tahi te mohio me te mahi na e
ngaro hoki koa i ana ka tahi ano te
tuturutanga o te rangatira.
Na te tahi atu tohu e mohiotia ai
te rangatira, ko te kupu kia tika ko
tetahi o nga weri tenei o te pakeaka
nui o te mohio kore hoki te rangatira
e pai ki te whakawareware
kahore ano matou i kite noa te tino
rangatira e korero teka ana te mea he
mea, ka kitea tetahi tangata e
wakawareware ana e maminga ana ranei,
e hianga ana ranei ahakoa pai noa
te kakahu, ahakoa he tohunga tena 
tangata a takoto kau ana nga mea
katoa i a ia, ka tahi matou ka ki
atu i te rangatira pokanoa ia.
Ko te tahi  atu tohu o te
rangataira he tupato kei ura ia ki roto ki te 
hunga taurekareka. Otiia kei pohehe
te tahi ki tenei kupu kua rongo
koutou ki ta matou i mea nei e hara i

te mai i te mea hei whakarangatira
i te tangata, e hara hoki te rawa
kore i te mea hei wakataurekareka,
kahore e pai ana ano te tino rangatira
kia uru ki roto i te  hanga mahi
pai,  ahakoa he hunga rawa kore
ratou Tena nonahea koutou i kite
ai i te rangatira e haere tahi ana e
noho tahi ana e kai tahi ma ranei
me te hunga e mahi ana i nga mahi a
te tutua? Tokohia ranei nga tino
rangatira e kitea ana e tu noa iho ana
i te kuaha o te papara-kaihe, e matakitaki 
ana ki nga ware, e inu mama
ana ranei e noho ana ranei ki roto?
kahore pea - E kore rawa te rangatira
e tata atu ki te mea e heke ai te tupu
o te tangata, ki nga mahi kino koki.
Na ka kaumatua o Ingaringi tenei
pepeha. Ma te aha e mohio ai
ahau ki te ahua o te tauhou? me
titiro au ki te ahua ona hoa, e noho
tahi e haere tahi nei me ia, ma
nga hoa hoki e mohiotia ai nga mea
e whakaahuarekaina e tona ngakau.
Na e hoa ma e nga tangata maori
mehemea, e hiahia ana koutou ki
to te rangatira tikanga, kia nui te
mahi wakarerea hoki te haere tahi
me te hunga e aroha ana ki te kino.

Ki te kai tuhituhi o te Karere o Nui Tireni

Poneke, Akuhata 29, 1843
E koro, Tenei ano matou ko nga
tangata katoa o runga, e noho pouri
ana mo taua mahi kino wakamarakerake
kua oti nei te pa mai ki a
matou. E tangi tonu ana o matou
ngakau mo taua parekura kua rongo
nei koutou, i hinga ai te pakeha, i
hinga ai te maori. Otira e mea ana
matou kia tuhituhi i tetahi pukapuka
kia koe a mau e ta ki te Nuipepa
kia kite ai nga tangata i te tikanga
kei pohehe mai ratou ki a matou.
E hara i te maori nana i tiki taua
kino. E noho pai ana matou i to
matou kainga, e wakaaro ana ki te
oranga tonutanga mo matou, puta
rawa mai taua mea kino a katahi
matou ka pouri, ka raruraru noa iho.
Me haere matou ki Poneke ki
Wakatu, ki Akarana ki tehea atu
kainga pakeha ranei tutu ai e tika
ana, nei ra i runga ano matou i to
matou oneone e noho marie ana e, e,
taea te aha e matou? Me haere ki
hea matou te tangata maori me ka
riro noa te kainga? E pai koia ki te
pakeha kia tangaohia noatia tona
kainga e te tangata ke. Ekore pea
e pai. E kore matou e pokanoa te
tango i tona kainga, waihoki me pera
mai ia ki a matou.
Kei mea koutou na te hunga waka
pono i kohuru i nga rangatira pakeha
haunga te parekura engari tena e
wakaaetia e matou. Ka kite matou
i etahi o matou ka pukeia, no reira i
oho ai te ngakau e taea hoki aha i
te mamae ki to matou wanaunga ka
mate i te pakeha. Tena ko te patunga
marietanga i nga taputapu e hara tera
i a matou. E he ana tera ki a koutou
e he ana hoki ki a matou.
Wakaora noa to matou rangatira a
Rawiri Puaha, wakaora noa te rongo
etahi o matou heoti ka oho matou
a oma katoa ana i te mataku. I
wakaaro hoki matou ki taua kupu i a 
Roma. Maku te raunga utu, maku
e wakaea e ai ta te Ariki.
E kore, kei te raruraru noa iho o
matou wakaaro, kahore i te tika te

mahi ki te Atua - kua wakarerea te
kainga e aku tamariki nei, kua oti te
wakarite he kainga ke, kei tawahi
mai. Ko te ware karakia i miharotia
o te pakeha, e te maori he nui no
tona pai e tu kau ana kahore he
tangata mo roto. Koia te mamae o
toku ngakau, ka pa he ware noa iho
taua ware, ekore e wakaaroa, tena ko
tenei, he tahae ra ia. Kume ma tahi 
te roa, e witu maro te wanui, he
ware kakaho ia. Ehara tenei i te
wakapehapeha ki taua ware, otira he
tangi noku no te mea ka wakarerea.
No te Paraire pai to matou kohikohinga
moni hei kawe i te rongo pai
ki nga tauiwi. Tenei ano te nui o
taua kohikohinga-
Hiriwa.... ...... 11    4    0
Kapa.............  0    2    1
Huihuia katoatia. 11    6    1
He riwai tetahi wahi he poaka
hoki. E rua rau e wa te kau ma 
toru nga kete riwai, e witu nga
poaka. Ko te aroha tenei e aku
tamariki ki nga tauiwi. A me i
kore tenei mea wakapouri, penei e 
mahi pai ana matou a e tupu haere
ana te wakapono.
E kore, tenei taku kupu wakamutunga.
No mua te matou wakawawiwinga
ki te Nuipepa. Otira ka maha
ke e matou marama e noho puku
ana kahore he Nuipepa hei korero
tanga ma matou. E tama ki te mea
kahore he Nuipepa me pehea ka
mohio ai  aku tamariki ki te mano
tikanga a te pakeha?
Heoi ano
Na tou hoa aroha,
NA TE HAEANA
[E pai ana matou ki tenei pukapuka
otiia e mea ana matou ki a Te
Haeana e hara i a matou te he te
whiwhi ai ia ki te nuipepa, kao na
te Kaitaiaki o tera wahi, o Poneke, e
ngari mana e mea atu ki aia ki a te
Karaka ki te Kaitiaki o reira, kia
hoatu he nuipepa mona. Kai Tuhi]

Ki te kai tuhituhi o te Karere o Nui Tireni.

Wharetana i Putiki, Hepetema 14, 1842.
E hoa ma, ka matangerengere a
hau ki nga korero whakakuare e
toku iwi, o te tangata maori, rere, e
tika ana ua koutou he iwi kuare
tenei iwi, i mua ano i tona timatanga,
he motu kotahi ano te motu, me te
ahua o nga tangata, me te ahua o nga
moko kotahi ano, te maunga atu ano
e ratou, weheweheaake e o ratou
ritenga kuare, titiro ana, ka whakatika
tetehi ki tetehi, ka patu tetehi ki
tetehi, ka mate tetehi tetehi, ko te
hunga o ta ratou ahua tahi waihotia
iho hei poaka ma ratou. Na ka
tino take te kuaretanga ka kumea
haeretia ake, a taea noatia tenei whakatupuranga,
ka totoro haere nga
weri o taua putake ko tahi, ka pororaru 
nga whakaro o nga rangatira.
Koia te kite ai i te tahi wakaaro ma
ratou, tupu ake nga uri pera tonu te
ahua, a tae noa mai te tangata o te
Kuini, a Pene Kuku te tangata nana
i kite a Nui Tireni i a mai tona kaipuke
ki te taha ki te tonga o Nui Tireni,
ki Whangapara. Na, ka
kite nga tangata maori, ka mea ratou
ki tona kaipuke he motutere, he
waka atua, a kua kite i nga pakeha
orunga, ka mea he tupua, kotona

whakamaoritanga tenei o taua kupu,
he tangata tawhito no mua no mua,
noa atu no te oroko timatanga o te
wenua karua. A ra te kuaretanga o
te tangata maori titiro ana taua
pakeha whakatokia iho te witi, ka
mea ano te tangata maori he raruraru
te witi e hara i te kai o te tangata, ka
toru nga he. Ka ngaro atu tera kaipuke
ka puta mai ko teo Tupaea he
kaipuke ano e rua i tu ki Hauraki ko
Raraamaroa te ingoa e ki ana te
tangata maori, ka mahi i te rakau hei
hoko titaha patiti, ka kite i te rinohaeana
ka mea he kowhatu ano no
tera kainga no Oropi kaore i mohio
he kowhatu ano ia he mea tahu ki te
ahi, kahore i mea tonu he tino ko
whatu tonu no tera wenua ka wha.
Ka kite i te mata tahu mea porakaraka
ka mea hekirikiri kowhatu no
Oripi kua kite ano i te paura ka mea
he oneone no Oropi, he one pu i te
taha atai, ka rima. A nonainei ano
ka kite i te matapapa ka tahuna ki te
ahi ka rewa, ka homai ano nga mea
hei porakaraka ka tahi ano ka mohiotia
he mea tahu nga mea katoa a te
pakeha, he mea hanga e o ratou ringaringa.
Ki rawa mai nei koutou Ôhe
iwi kuareÕ e tika ana ua koutou
whaihoki e hoa ma, e ki ana te
nuipepa ko te matauranga te tohu o
te rangatiratanga o te tangata, ki
to matou nei ritenga ko te tangata
atawhai ki te tangata ko te tohu tera
o te rangatiratanga o te tangata. Ko
te tangata e tutu ana ko te tohu te ra
o te tutuatanga a te tangata.

Ki te tangata katoa o Waikato.

Aotea, Akuta 16, 1843.

E hoa ma, Tenei ano taku 
tangata te haerere nei, Ko Eueti
tona ingoa iriiri, ko Ngamate tona
ingoa maori, he taitamariki hoki ia.
Ko tona mahunga e mangu ka
tahi nei ka tapahia. A, ko ana 
kahu i a ia e haere nei, koia enei
ko te tarautete ma, ko te hate puru
ko te pihi kaone, ko te paraikete
maori. Heoti-Na! koia tenei taku
kupu ki a koutou me ka tae atu
tenei tangata hara ki a koutou kainga,
kia kaua koutou e pupuru atu i a ia,
engari me whakahoki mai ki na, kia
wakawakia ai ia ki te ritenga o te ture.
Naku
NA TE TATONA.
[E kore matou e ahei te wakatika
i te korero maori o te Tatona, he ta
kau ta matou e mohio ana hoki
matou e he ana tana korero maori.
KAI TUHI]

WAKARONGO.

Mo nga herehere tahuti katoa, e
wakahokia mai ana ki te Kai
Wakawa ka utua te kai wakahoki
mai e te Kai Wakawa, kotahi
pauna mo te hopukanga kotahi hereni
me te hiki pene, mo te ra kotahi
e whangainga ai te herehere a tae
noa mai ki Akarana.

WAKARONGO.

E mea ana a te Paraone, raua
ko te Kemara ki nga tangata
maori katoa ki te pai koutou ki te
haro muka ka kawe atu ki to raua
whare i te Taone, ko te ritenga
tenei o te utu, kotahi tekau me
wha pauna moni mo te tana kotahi
i rite pea te taumaha o te taua ki nga
rawhi e rua tekau takitahi.

Akarana, he mea ta ki te perehi o te Kawana.