KOTE KARERE O NUI TIRENI.
[Na te Kawana i mea kia taia]

No. 11] AKARANA, HATAREI OKOTOPA 1, 1842 o Ota I.

  I taku wakahenga i te Nuipepa o
Hune,  ki nga tangata maori e hari
hari paruma ana, e haerere noa i te
Taone, te meatanga mai,  me pehea ki
te tahi mea ma matou?   i mea ahau, 
ka korero atu au ki a koutou ki te tahi
nuipepa te peheatanga e wai taonga
ai koutou, me te mau ano ki to te
rangatira tu; koia tenei ka korero
nei. Na, ki taku,  mehemea e mea
ana tatou kia wai taonga,  me te mau
ano ki to te rangatira tu,  me tango
rawa ano ki ta te pukapuka e mea
ana  ÒE ono nga ra e mahi ai koe,Ó 
a tenei ano te tahi.    ÒAua e mangere
ki te mahi, kia toa te wairua e rongo
ki te ArikiÓ  penei e rite ana i a tatou
enei mea,  ka hua a tatou mea ki runga
ki to te rangatira tu:  E kite ana
koutou, ko te mea ia ai te taonga
ma te pakeha, he mahi ki ta koutou,
e noho mangere ana a Kawana ratou
wakarangatira na, e kore hoki ratou
e noho mangere, ahakoa kahore
ratou i nga ki te oneone, kahore i
kitea e harihari papa ana, he mahi
ano ta ratou tenei rangi, i tena

rangi, e kore hoki e pena me koutou,
kotahi te rangi i mahi ai, karua i noho
noa iho ai.  Na, kei aua ra i noho  
noa iho ai koutou, ka haerere kei nga
watitoka o nga pakeha kai mahi nene
ai, nana ai, na te tutua anake ki taku
ano tenei mahi, e toru nga mea i kore
ai te hua, he mea ma koutou.  Na te
mangere tetahi ko tetahi te rukeruke,
he whakai tetahi ko te mangere te
tangata nana koutou i wakatiki ki te
taonga nana koutou i kohuru.  E
wakaora ana koutou i a ia?  ko ia te
kohuru ana i a koutou e kore koutou
e wakaora, he maumauranga moni
nga ra i noho noa ai te tangata, me
i mahi hoki kua wiwi ia ki te tahi
moni a ana ko ta ahua ano hoki,
mehemea e mahi ana i tana mahi e
hua ake ana he mea mana penei e
tatau ana tatou i nga ra i maumauria i
te tau kotahi e hia ra nei pauna
moni i maumauria?  Kahore koki i
homai e te Atua nga ra kia 
maumauria e tatou ki te noho noa ki te
matakitaki;  E kore au e mea kia poto
katoa nga ra hei mahi ma te pakeha,

kahore, kei nga po-ngaki ano ka
ngaki, kei te po-wakato ka wakato
i a koutou aha ranei, kei nga ra i
watea ai koutou te ngaki, he aha
te taiepa ai i tetahi kan ma koutou?
ka wakapai, ka ngakia, ka
wakatokia ki te aha ranei,  mehemea kua
rite tenei, he aha te hanga i te tahi
ahi kohua mo roto, e wakapaipairia
he kari o mua mai o te whare, kia
kohua rangatia ai koutou ae kia 
haere ake ki to te wakapono tu ano, 
kei ki koutou, no te wakapono tahi
te Mangere no te rewara ano te
Mangere, E kore koutou e titiro ki
nga kari o nga pakeha ki o ratou
whare ano hoki, he aha i kore ai te
tahi ma koutou pena?  Na te
mangere ra hoki, e kore au e mea, me
wharepapa, me mea, kahore e pai ano
te whare raupo raia ko tona ahua,
kia pai.
(Ki tetahi Nuipepa atu, ka korero ano)

[HE KORERO TENEI KIA
MOHIO AI NGA TANGATA I TE
RITENGA O TE TANGATA E
MEINGA ANA HEI KAI
WAKAAE MO TE PUTANGA O TE
HEREHERE ]

Ko ta te rangatira i tena wehi ai
ko te whare herehere, he mea
whakaheke hoki mo te tupu o te tangata.
Heoi ano nga mea e whiua ki reira
ko nga tutua nei nga kai mahi hoki i
te kino. Otua e mahi te rangatira
te kino, ina, e kore e tohungia ahakoa
rangatira Pakeha, ahakoa
rangatira tangata maori e whakawakia
ngatahitia.
  Na e mau tetahi tangata kahore
nei i kitea noatia tona he, he mea
tupato kau ka mea mai te kai
whakarite me haere mai taua tangata
a te tahi ra e whakaritea e ia. Ka
tahi ka tikina e taua tangata e
whakapaea nei etahi tangata hei whakaae
mona kia tukua a-ma raua e mea kia
hoki mai taua tangata i te ra e noho
ai nga kai whakarongo.
Ka kore ia e hoki mai kia whakawakia, ka roa
ranei kihai tae mai i tino haura i
whakaritea katahi ka tikina nga
tangata tokorua he whakaae ra ki a ia
kia tukua na tangohia mai ana i a
raua etahi moni ehia ranei, e hia
ra nei, hei utu mo taua tangatia
i ngaro nei ki te wakawakanga.
Na kua mau a Poho tangata a Kati
he whakapae pupuhi hoiho a ka
meatia kia whiua ki te whare herehere
katahi ka puta mai etahi tangata
tokorua ko nga Tawara raua ko
Kahawai ka mea tuku atu tena
tangata kia haere kei a maua te whakaaro
mona kia hoki mai, ina, noho
te kai whakarongo na ka whakaritea
mai ae ka kore tenei tangata e puta
mai i te 7o Huri, na ka tangohia i te
tahi i te tahi o korua nga pauna moni
e rua te kau ma rima, na te noho au nga
o te tino kai whakarongo karanga
noa E Poho!E Poho! Ka kore a
Poho te puta mai na ka mea te tino ka
whakarongo heoti ano me tango nga
moni tuku i whakaritea.

  Otua i whakaaro ano te tino kai
whakarongo he poauau u ana no te
kai wakamaori kihai ia i mohio ki te
tino takanga o te wati e noho ai te
tino kai whakarongo na ka mea ia
kaua hoki ra e tohea ana moni i
enei tangata e ngari a mua e roa te
tangata e whakaritea kia haere mai kia
whakawakia ina me tango nga moni i
tukua ai kia haere heoi taku korero.

aki ero  e Kawanaa

No te Paraire, no te 10 te
Hepitema i hemo ai a Kawana.
No te tuite, no te 13 tanumia
ai rupeke katoa mai ana te
Taone ki te whakaputa i to
ratou aroha ki a ia.  I mua ko
te mai mai aroha i muri iho ko
te Kawhena i te hiku ko nga
rangatira katoa o te Taone he kakahu haere
ana ratou tokowha ki te rarangi,
kahore i hamumu te waha,
kahore i aha whakaporuru tonu.  He 
inati to ratou aroha ki to tatou
Kawana! Te taenga atu ki te
urupa, na tu tonu ratou karakia
ana a ka mutu, na ka tangi te
pu a te hoia ka toru pakutanga.
Na, ko ta te tangata maori.
  Akuanei nui ai te aroha o te
tangata Maori ki to tatou
Kawana, ka Patau te Kawana
nanakia nei hoki E kua kitea
noatia ake tona aroha ki a ratou.
Ko nga tini rangatira nei ekore
e tata atu te tangata kia
ratou Ki a Kawana, te pai
kau te tangata maori koia i

haere ai ia ki tena wahi ki tena
wahi ki te matakitaki ki te
korero ki nga tangata maori,
nana hoki tatou i noho ai
runga i te wenua rangatira,
kahore e tahuri mai te pakeha
kahore e tahuri atu te tangata
maori.  Aroha ana ratou kia
ratou, a e mea ana tenei ka mau
tonu ano hoki te ratou aroha
ki a tatou, ta te mea kua
 whakatakotoria e ia te tikanga
otiia kia tawahi mai ano. Na
ratou hoki ki iho ki a ia e ratou
ko ona hoa Haere mai haere ki
nui Tireni tae kia aroha
ki te tangata maori kaua e
whakatari pakanga e meari,
tika atu te riri, tika atu ki te
tangata nona te he, kaua e poka
atu ki nga mea noho pai, e
ngari me atawhai te ra e
whakarana ano matou ahakoa
mate noa a Kawana e kore
e marere ana kaha ki kia
atawhai ki te tangata maori,
ma ona hoa e ora nei ma
tawahi ano hoki e pupuru.

 Ki te Kai tuhituhi e te
Nuipepa   Akarana, 29 Kepaema, 1842.,
EHOA na TE KARAKA
  I taku rerenga ake ki
Waihou kia wakaritea mahi utu mo nga
riwai a Hauraki mai i pau i nga kau
 Tapa, ka ki mai a Tapa E wakaritea
hoki aku papa tahaetia e nga
tangata maori, ina hoki e tohe ana koe
kia utua nga kai e te tangata e au
otira kihai ia kite i te tahaetanga,
he mea wakaroa kau, na te mea i kiia
ai te tahae, i kite ia i etahi papa ki
tetahi e takoto ana .
Katahi au ka hoa, ka tae ki te
kainga, ka kite i nga papa taki
torutoru a papa, ka patai atu au ki te
tangata o te kainga nowhea enei
papa? ka ki mai tera aua kowae
ka kite atu te mea tere noa mai i

te waipuke na Ngaehe i hopu ko
tenei kotahi ano i au naku ia i
kite autaina mai ana ka tu nga ki
te waka. Ka hi atu au He papa
aha koia tena mau engari wakahokia
atu ki te pakeha. Ka ki mai te aha
te utu mo te kai hopu E reira e
pouri ana toku ngakau wakarana
au ki te waka tere naku ia i hopu
a hoatu uta kore ana ki a Awhe ma
kihai au tohe ki tetahi ritenga moku.
Tena ko tenei e kore e tukua mai te
papa kotahi e te tangata ki te kahore
tetahi utu mona.
. Ehoa Kahea nga tangata maori
ratou ko nga pakeha e mohio ai kia
atawai tehahi ki tetahi.
Naku,
Na, Te Hoterene

[E te Karaka e kore koe te pai kia
taia tenei pukapuka  naku ki
te Nuipepa kia wakama ai nga tangata
maori, nana nei te kupu mai ]
  Hepitema, 13 o nga ra.
E hoa e te Karaka 
  I te ra i tanumia ai a Kawana kua
rongo ahau i te tangata maori e tanga
ana ki te kei Ka mea ratou me i
rongo wawe ratou e kore e homai he
paraoa ma ratou e kore ratou e tae
mai. Ka mea ratou ka pai te matenga
o Haimona i homai te paraoa ma
ratou, e mea ana ahau Ka he tenei mahi
te tangi kai e mea ana te pukapuka
kia aroha te tahi ki te tahi, otira na
te ngakau maori tenei mahi he mea
wakama hoki tenei ki au kia tangi ki
ta te Pakeha kai, heoi ano taku korero
atu ki a koe.
  NA TE KAI RONGO.
 E hoa e te Kai rongo tika tonu tau
pukapuka ki au, ehara i te mahi o
te tutua, me huaina, aua tangata e
pena Kotangi  Paraoa [KAI TUHI.]

 K o te wakawakanga o Heneri
Matini. He wakapae tahae potae na
te Pakeha na Penehamini. Ka noho
te kai wakariterite, ka wiriwiria te
 Tekau ma rua ka mutu, ka timata
te kai wakapae te korero ka mea,
e ano kei toku whare ahau e noho
ana ka puta mai etahi maori hei hoko
wakaata, tu noa iho ana etahi
matakitaki ana, e puta rawa atu ratou ki waho,
katahi au ka wakaaro ha! kua riro
taku potae, waia atu e au, kua mau ko
te potae ano i huna i roto i te hate.
kahore he paraikite i a ia ka
karangatia te katipa e au, tuku atu te
tangata ki a ia Ko taku wakapaenga
tenei na ka mutu, kei a nga kai korero
maori, e ka wakawareware ratou i nga
kupu katoa e te kai wakapae, ka mea i
te haerenga atu ki te hoko tae atu ratou

ki tatau, kua tutakina ka titiro ake
kahore he tangata o roto, patukituki
ana, ka puta mai a Penehamini ka tomo
atu ratou ki roto, ko etahi i titiro karaihi,
ko Matini tahuri ki te potae hapainga
ake tetahi ka mea atu he aha te utu 
ka ki mai tutara Ka ki atu kahore,
ui ke te utu., heoi minamina tona
ana, te I ngakau ki te hoko ranei ki te
waiho ranei ko te potae ra kei te ringa
tona e mau ana katahi ka peke
mai te tangata ka kura ki a Matini
ia e ki te paparinga ka ana kihai u
ki te tangata ki te paraikeke anake
i pena atu ana ki waho he
paraikete ano i a Matini me te hate ma a
ko nga mea e mau ana ki tona peke ko
te trautete, ko te rohe i te painga
atu o te pakeha ka taka te rohe ki
raro heoi ano a penei tonu te ki a
nga kai karere maori, ko te pakeha,
kahore he kai korero mona hei
wakatika ana kupu, heoi ka mutu,
wakaaro iho ana Te Tekau ma rui ka ki atu
Kahore, kahore he papa he
wakapae noa a haere ana nga tangata ko
te Hemara, te kai wakamaori.

E HOA MA
E NGA TANGATA MAORI
KATOA.
KIA mohio ai, ki ta te Kawana
 korero ki a koutou kua mea mai
te Kuini ki a ia, mea atu ki te tangata
maori katoa me wakarere te wawai, i
mea mai ia ki a ia korerotia marietia
kia wakamutua, otiia ka tohea putea
ki te wawai me wakatika a Kawana,
kua rongo koutou tera Nuipepa me
i kotahi kua wakatika ia, mo te mahi
kino o etahi o nga tangata maori me i
mohio ia, kua ngaro ke, e mea ana a
Kawana waiho na ka rongo koutou
katoa ki tana tikanga ki te patu
tetahi e takoto ake nei i te tangata ina
ka wakatika hoki ia, heoti ano.
NA TE KAWANA.

Akarana, he mea te ki te perehi o te Kawana