Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 3, Number 16. 31 October 1900 |
1 1 |
▲back to top |
[NAMA 16, O TE TAU TUATORU.] WAIRARAPA. OKETOPA WENEREI 31st 1900. [Wharangi No. 1] TE PUKE KI HIKURANGI. ——— [PUTEA] Ko te pito tenei o te Whakaupoko o tera putanga o te pepa ka hori nei : — Kihei enei mea i whakaaetia e ratau, e kiia una he ahua whakakake nona ki ta ratau titiro, otira tera ke ano pea tetahi putake, he tupato no ratau ki te Pihopa o Koma, kei totoro mai ana tikanga ki runga kia ratau, ina hoki, E kore ratau G whakaae kia Akutini hei Timuaki mo ratau. 5. Tera ano etahi tangata ngakau nai ki te kawe i te Rongo Pai ki nga wahi e noho kuare ana, he Monaki no tetahi motu iti, i te tahi ki te Hauauru o Kotarani, ko Iona te ingoa, i ahu mai enei i mua i Airana (Ire- land) ko te putake tenei. Tera tetahi tai-tama - riki no Kotarani, no te tau 890 A. D. i wha- nau ai, ko Patariki te ingoa, i riro herehere ia i nga tangata o Airana, i te mea ka 16 ona tau ; Tona oranga mai i reira i muri i nga tau e 7, ka haere ia ki Karia kura ai, a i te 40 ona tau ka hoki ia ki Airana, ki te kawe i te Rongo Pai ki te Iwi i whakamahi ra i a ia, a Whakapono rawa i a ia nga ta- ngata o tera whenua. No te tau 465 A.D. ia i mate ai, no reira no te Iwi i Whakapono nei i a Patariki a Korama (Columba) te tangata nana i timata te naahi ki lona, i te tau 563 A. D. No te tau 633 A. D ; ka tae a Owara (Oswald) hei Kingi mo Notahama- piria (Northumbria) i te pito ki te raid o Ingarangi, i tona tai-tamarikitanga, ka peia ia i tona whenua, noho rawa atu ku Kota- rani, ki te Iwi Karaitiana no tona tuunga hei Kingi, ka tikina e ia i lona he tangata hei whakaako i toua Iwi ki te Rongo Pai, te ingoa o taua tangata ko Aitana (Aidan) inoia ana e tenei ki te Kingi he kaainga mona, ko tetahi motu- iti e tata ana ki te tuawhenua ko Ritawhana (Lindesfarne) te ingoa, na, tona nohanga ki reira i huaina ai taua motu ko te motu tapu, ara ko (Holy Island). hae- reere ana ia i reira ratau ko ona hoa Monaki, ki te kauwhau i te Rongo Pai, ki nga whe- nua o nga Hakona. Na reira hoki i riro mai ai nga Kingitanga e rima o nga Hakona hei Karaitiana. E 82 nga tau o te unga o Akutini ki Keneti, katahi ka riro katoa a Ingarangi i te Rongo Pai, ka mutu hoki te Karakia Maori o Le Iwi. 6. I te mea kua uru katoa nei nga Iwi o Ingarangi ki te Whakapono, kaore ano kia whakakotahitia te Haahi; Engari he Ki- ngitanga ano me tona Haahi, takikotahi te Pihopa o ia Kingitanga, o ia Kingitanga, e noho huihui ana hoki te Pihopa me ona hoa Minita, i te kaainga kotahi, haereere ai i reira ki te kauwhau ki nga tini kaainga, ki te mahi hoki i era atu mahi a te Haahi. E mahi ana ia Haahi, ia Haahi, koia anake, otira e whakahoa ana ki a ratau ano nga Haahi i whakaakona e Aitana ratau ko ona hoa, me te mau ano ki nga tikanga o nga Haahi o Kotarani, o Airana. He pera ano nga Haahi i whakaakona i mua e Akutini, e Pirinuha, e whakahoa ana enei kia raua, ko nga tikanga hoki i rite ki o te Haahi o Roma, ki o era atu Haahi o Iuropi, o alma totohe ana tetahi ki tetahi, i te mea e rereke ana nga tikanga mo te ra o te Aranga, mo etahi atu mea hoki. 7. No te matenga o te ono o nga Pihopa o Kanatipere i to tau 664 A. D ; ka puta to- tahi whakaaro a nga Kingi o Notahamapiria o Keneti, kia whakakotahitia he tikanga mo nga Haahi katoa o Ingarangi, whakaaetia ana hoki ta raua whakaaro e nga Pihopa, e nga tangata hoki o te Haahi ; 1 ki raua kia tirohia tetahi tangata e paingia ana e tetahi taha, e tetahi taha, ka tuku atu ai ki tetahi waahi ke ara ki Roma, ma te Pihopa o Ro- ma o whakapa hei Pihopa mo Kanatipere, kia waiho hoki ko ia hei timuaki mo nga Haahi Katoa, puta noa i Ingarangi ; Whiri- whiria ana e raua ko Wingihaata (Wighard) ko tetahi o nga Monita o Kanatipere, tukua atu ana ki Roma, ka nui te manaaki a te Pihopa o Roma i a ia, otira kihei i roa ka pangia ia, me te nuinga o ona hoa e te mate uruta, mate iho, te matenga o Wingihaata-, ka tirohia e tu Pihopa o Roma tetahi atu tangata hei whakakapi mona, ko Hateriana (Hadrian) ho tangata no Awherika, he ta- ngata mohio ki nga tikanga o te Haahi. Te kianga atu ki a Hateriana kihei ia i whakaae he pera ano tetahi ko Anaru te ingoa, kihei i whakaae, ka tohe ano te Pihopa o Roma ki a Hateriana; a na tenei i whakaatu kia ia tetahi tangata he Kaumatua e Go nga tau, ko Teotoa (Theodore;) te ingoa, i whanau ki Tarahu o Kirikia, he tangata pai he mohio, whakaaetia, ana e te Pihopa o Roma a Teo- toa hei Pihopa, otira ko Hateriana ano e haere ana hei hoa mona. S. Tutahi mahi a Teotoa i muri tata iho i to raua taenga ki Ingarangi, he haere ki te tirotiro haere i te Haahi puta noa i te whe- nua katoa, manakohia ana hoki ia e te Hahi. No te tau 673 A. D ; ka karangatia e ia he Hinota, kia huihui ki (Hertford) i tae katoa hoki ki reira nga Pihopa, he tokomaha ano nga Minita, katahi ka whakaaetia e te katoa kia kotahi ano tikanga mo nga mea katoa o te Haahi, puta noa i Ingarangi, kia waiho ko te Akepihopa o (Canterbury) Kanatipere, ko Teotoa (Theodore) hei Timuaki; Heoi ko te Haahi kua kotahi, i te mea e motuhake tonu ana nga Kingitanga. I muri mai i taua Hinota ka tahuri a Teotoa ki te wehe- wehe i nga Pihopatanga nunui, kia toko- maha ai he Pihopa, kia taea ai e ratau a ratau mahi. I whakakahangia ano e raua ko Hateriana (Hadrian) ki nga kura o Inga- rangi, i nui haere ai te ingoa o aua kura ki nga waahi katoa o luropi. 9. I taua wa kotahi tonu te porowini o te Haahi o Ingarangi, ko te Pihopa o Kana- tipere (Canterbury) te Timuaki, kua huaina hoki ia he Akepihopa, no muri noa mai, no te tau 735 A. D ; i wehea atu ai te pito- Whaka-te-raki hei porowini ke, ka whaka- ritea hoki ko te Pihopa o Ioka (York) hei Akepihopa, ara hei Pihopa Timuaki. 10. Tera ano etahi tangata whai ingoa o te Haahi o Ingarangi i muri mai i a Teotoa (Theodore) ko tetahi ko Paeta (Boeda) he tangata kakama ki te mahi, ki te ako, i whakatupuria ia i tona taitamarikitanga ki : tetahi o nga whare Monaki, a i te mea ka 19 nga tau ka meinga ia hei Rikona. No te whakapakanga i a ia hei Piriti i te tau 703 A. D. Ka tohea ia G te Pihopa raua ko te Timuaki o te whare Monaki i noho ai ia, kia anga ia ki te tuhituhi pukapuka hei whaka- ako i etahi. E toru-tekau nga tau i mahi ai ia i taua mahi, ko nga tini matauranga o te tangata i taua wa, riro katoa i a ia, me tana tuhituhi pukapuka ano hei whakaako i te tokomaha ki aua mea. Te pukapuka i nui ai tona ingoa i muri nei, he korero whakatepe i nga mahi a te Haahi ki Inga- rangi, o ta timatanga mai a tae noa ki tona takiwa. No te ra o te kakenga i te tau 735 A. D ; i mate ai ia, i te mea ka ata ori i a ia te Rongo Pai a Hoani, te whakawhiti mai i te reo Kariki, ki te reo o tona Iwi. 11. Tetahi mahi a nga tangata o Inga- rangi i taua wa. he kawe i te Rongo Pai ki nga Tauiwi o te tuawhenua, ko (Willibrord) tetahi o enei, i eke ki runga Kaipuke, me ona hoa Minita tekau-matahi. a u rawa atu ana ko te ngutu-awa o te (Rhine) te tahu- ritanga mai o nga tangata o tera waahi ki te Rongo Pai, ka whakapakia ia e te Pihopa o Roma hei Pihopa mo te waahi kua kau- whautia noi e ia to Rongo Pai ki reira. Te tangata ia i nui rawa atu tona ingoa ko Bo- niface, tona ingoa tupu ko Winfrid. Na to nui o tona mahi kawe haere i te Rongo Pai ki nga Iwi o Tiamani, i kiia ai ia ko te Apo- toro o Tiamani, tona whakawhitinga tuatahi ki te tuawhenua, no te tau 716 A. D; otira. kihei i roa kua peia mai ia me ona hoa, he kore no te tangata whenua e pai ki te wha- karongo i ta ratau whakaako, heoi hoki ana ratau katoa ki Ingarangi. No te tau 719 A. D ; ka haere ano ia me etahi hoa mona, tika tonu atu ia ki Roma, kia whakakahangia ai ia e te Pihopa o Roma, ara e Kerekoriu n, (Gregory n) nana nei ia i ki kia haere ki Tiamani kauwhau ai: No te tau 723 A. D ; ka whakapakia ia e te Pihopa o Roma. He karangatanga nana i haere ai etahi atu ta- ngata o Ingarangi i uru ai ki tona mahi, no muri mai ka meinga ia e te Pihopa o Roma hei Pihopa, ara hei timuaki mo nga Pihopa o Wiwi o Tiamani. Otira no tona Kauma- tuatanga ka hoki ano ia ki te kauwhau i to Rongo Pai ki nga Tauiwi e noho kuare tonu ana. E mahi ana ia i tenei mahi kua oti etahi tangata te Iriiri, kua rite ano hoki te ra mo to ratau whakaunga, ka rokohanga e te taua a etahi o nga Tauiwi, patua iho ia, ratau ko ona hoa rue ona Akonga, i te tau 755 A. o. Ka mutu te Upoko tuarua. "Te Puke Ki Hikurangi." HE RETA MAI NO AHWERIKA. I taku tuhinga whakamutunga atu kia koutou, he nui atu nga mea i pa mai ki waenganui i te katoa i muri mai, a he nui hoki nga takiwa e rumakina ana te Ropu tuawha o Niu Tireni ki roto i te ahi a te hoa riri, engari e puta katoa ana ratau i roto i enei whakamatautauranga katoa, a tae rawa ake pea ki te wa e tae atu ai tenei reta-ki a koutou, kua rongo ke noa atu koutou e ko-
2 2 |
▲back to top |
[NAMA 16, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI. OKETOPA WENEREI 31st 1900. [Wharangi No. 2] rerotia ana i kona. Kaati kua wareware ake au ki te ra o taku reta tuatahi atu ki a koutou, he ahakoa me timata atu e au taku korero i Mawhekingi ara:— I te 2 o nga haora o tua o te tina, o te 14 o nga ra o Akuhata, ka mahue i a matau a reira, e toru e wha ranei mano matau e ha- ere nei, me te Ropu hoki o nga pu-nunui e 6 maero te roa oto matau tutira, he oma anake te waahi nui o La matau haere, a moe iho ma- tau ki te huarahi, i te wha o nga haora o te ata ka maranga ano matau, kaore ano kia rupeke mai a muri o to matau tira, engari e whakauru tonu mai ana ano ki roto i to matau Pahii. I te 6 hoki o nga haora, ka motu ano matau ki te huarahi, tae rawa atu ki te tahi o nga haora, ka rongo matau e paku mai ana nga pu i ama i a matau, kata- hi ka whakahaua matau kia haere tonu, kaore i roa kua rite i a matau taua whaka- hau, i te mohiotanga o to matau Meiha kaa tata matau ki Oto-huupa, ara ki te waahi i timata ai te tangi o nga pu e rangona atu ra e matau, katahi ka whakahaua matau, kia tuaoma atu ta matau haere i runga i o ma- tau Hoiho, engari kia marara noa atu te oma, whakaritea tonutanga hoki e matau te whakahau a to matau Meiha, katahi ka ka- rangatia ano kia tu matau, ka tu matau, katahi ka whakahaua kia haere, kia 5 nga tekihana, ara etahi o nga wahanga o roto i te tino matua, hei whakatau ki te hoa riri, kaati ka whakatata haere mai hoki te pupuhi a te hoa riri, kaati noku te tekihana iti atu nga tangata o roto, i nga tekihana katoa i haere ki te whakatau ki te hoa riri, heoi i a matau ka puta ata ra ki waho i te tino ma- tua, katahi matau ka oma atu ki tetahi ka- rapuke, he haawhe maero pea te tawhiti mai i te pa o te hoa riri, ka tae atu matau ki reira, ka timata ta matau pupuhi, ka roa ka whati te hoa riri, ka riro i a matau taua waahi a moe iho matau ki reira i taua po. I te ohonga ake i te ata, katahi matau ka haere ki waho, ara ka haere wehewehe ma- tau, i konei ka rongona te tangi o te pu i nga waahi katoa. I te tahi pea o nga haora, ka tae mai te whakahau ki a matau, kia haere nga Ropu eke Hoiho katoa, me nga Ropu hoki o nga pu-nunui. ki tetahi paamu e kiia ana te ingoa ko "Rema" kai reira te hoa riri a whiu ana i te mataa ki nga Hoia o Ahitereiria, katahi matau ka haere, ka tata atu matau, katahi ka wehewehe ta ma- tau haere, ara 10 iaari te tawhitiwhiti o tetahi i tetahi, no to matau ritenga, katahi matau ka oma atu i ranga i tetahi oma kaha i roto i te whewheo haere o te mataa, i wae- nganui i a matau, ka mahi hoki a matau pu- repo ki te pupuhi kaore i roa, ka muta te pupuhi mai a te hoa riri, ka tae atu hoki matau ki tua o tetahi hiwi, ka tukutuku ma- tau ki raro i o matau Hoiho, ka hoatu ma nga No 3 o ia tekihana e pupuri nga Hoiho, katahi matau ka piki atu ki runga i te hiwi, titiro atu ia ki nga waahi e nohoia ana e te hoa riri, ko to matau ekenga tonutanga atu ki runga i te hiwi, ka whakahaua matau kia whakawhiti i tetahi koawaawa, katahi ma- tau ka haere tika atu, kaore i roa kua whe- wheo haere ano te mataa i o matau taringa, kaati na te ahua hee pea o to matau whaka- whitinga atu i taua koawaawa, whiti ke atu ko matau ki mua i te katoa, ara ko Nama 3 o nga tamariki taane o Wairarapa, i roto i te mura o te ahi raua ko te mataa a te hoa riri, i te mea ko to matau nei Nama i te waewae tonu, ko te Nama 1, me te Nama 2, i runga Hoiho, kaati kua whiti noa atu ma- tau i te koawaawa, a kua roa atu hoki matau e kakari ana ki te hoa riri, katahi ano ka tae mai te nuinga, kaati i runga i te roa o te waahi i haere atu ai matau, tae noa hoki ki to matau whakawhitinga i te awa, pakaru ana o matau hau, a tino ngenge rawa atu hoki matau ; he mea ki mai e Kapene Apa- tanota, me tetahi Hoia hoki o Ingarangi, ki a takoto matau ki raro whakanga ai, toru- toru nei o matau meneti e whakanga ana ka ara ake ano matau ki runga, katahi matau ka omu atu ki tetahi karapuke, ka tae matau ki waenganui o taua karapuke e piki ana, katahi ka tino mahana rawa atu te pupuhi mai a te hoa riri. I konei ka hinga a Tepe Makitukuru, i hangai tonu te mataa ki te rae, he nui toku pouri mo tona matenga, ka ka tuakiri hoki a Mekekatini. Ko Tepe Makitukuru raua ko tona tuakana, no roto anake i toku tekihana, i tenei wa kua kaha rawa atu te pupuhi mai a te hoa riri, katahi matau ka ki atu ki to matau Kai-whakahaere kia whakaaetia mai kia whakamaua a matau peneti, whakaaetia ana ta matau tono, katahi matau ka kokiri atu ki te hoa riri, te kitenga mai ano i te uira o te tiira i mua i a matau pu, ko te wa tonu tenei i whati ai te hoa riri ka whaia e matau, e te Ropu hoki o Otakou, me te Ropu hoki o Murihiku, ko etahi o Niu Tireni i te taha katau e kakari ana, nui atu to ratau kaha, i to matau ekenga ki runga i te hiwi, kihei rawa nei matau i tu, engari i akina tonutanga ki roto i te hoa riri, ko to matau Kai-arahi ano ki mua, powhiri mai ai ki a matau, ara ko Kapene Apetenota, no te mohiotanga o te boa riri, kua tino pumau tonu ta matau mahi, ka timata te whati ki runga hiwi, katahi ka waiputia atu e matau he maha ano a matau waiputanga atu, engari kaore au i mohio i pewhea ranei te taunga iho o taua waipu a matau. Kaati i puritia tonutanga e matau taua hiwi a po noa, me . ta matau mahi parepare hoki mo matau ki nga kohatu i runga i taua hiwi, he wehi no matau kei hokia mai ano a te hoa riri taua waahi, te otinga o to matau parepare i taua po, moe tonu iho matau i reira, na te maka- riri tonu o te ata matau i whakaara ake, a me ta matau noho tupato tonu mo te hoa riri, no te maramatanga rawatanga katahi ano matau ka titiro Whaka-te-raki atu, ka kitea atu e matau te hoa riri e haramai ana, me a ratau wekena, me a ratau pu-nunui, e ahu mai ana ki a matau, e 5000 mano pea iaari te tawhiti atu i a matau, ka tu mai, ka whakapai i te tu o a ratau purepo, ka tatari matau kia paku mai kore noa iho, kotahi haora e tu ana mai katahi ka haere ano ki tetahi waahi atu. Heoi i te 12 o nga haora ka tae mai to matau nuinga me a-matau wekena mau kai, me era atu mea hoki, katahi matau ka heke iho i runga i te hiwi, ki te waahi i reira nga wekena, ka riro mai he kai ma matau. I muri o te tina ka huihui matau, ki te tanu i o matau Tupapaku, ara, i a Kapene Hawe, me Tepe Makitukuru, na Kanara Wharanihi i tuku, te taenga ki waenganui otana karakia ka whati, kaore hoki i taea e ia te whaka- tutuki tana karakia. I tanungia raua ki raro i tetahi rakau nui, kotahi i tetahi taha o te rakau, kotahi hoki i tetahi taha. Heoi ko nga tokorua tuatahi tenei i hinga o te Ropu tuawha o Niu Tireni, tokorua raua he toa anake ki tenei hanga ki te Whawhai, ko etahi atu o mataa i aitua ko Kapene Whu- rutana, ko Tariana Hiki, ko Rewhetenana Korena, me era atu Hoia hoki kaore au e mohio atu. Ka roa matau e noho ana i "Rema" katahi matau ka hoki ano ki Oto- huupa (Ottoshoop) a kei reira tonu matau e noho ana i naianei, he nui ano o matau hae- renga ki waho Whawhai ai, engari kaore ano he mea o Niu Tireni i mate, tae noa mai ki naianei, engari ka nui to matau pouri ki te tuunga o to matau Kapene ara o Apatanota i te mataa a te hoa riri i te 20 o nga ra o Akuhata; I kino rawa atu tona tuunga, e kore pea ia e kaha, ano ki te uru mai ki a matau a ko ake nei, ko taua tangata he tino toa atu mo nga kokiri a te Ingarihi ki te hoa riri, kaore ia e mohio ana ki tenei hanga ki te mataku, no reira te tino pouri o nga Hoia mona i runga i tona tua, a aitua iho ia. He nui o matau haerenga i te taha, o nga Hoia o Niu Taute Weera ki te Whawhai, a he nui ano to ratau toa ki te kakari, engari ka pu- puhi mai ana te hoa riri ki a matau, kotahi e rua ranei tangata e mate ana, hei reira ka hoki whakamuri matau, engari e ki ana nga Hoia o Niu Taute Weera, e kore rawa ratau e hoki whakamuri ano a muri atu, kia ea rano te matenga o etahi o ratau, e 20 pea o ratau kua mate, i runga i tenei tu whakaha- ere, ko etahi o ratau i puhipuhia ki nga whare o nga tangata mahi paamu o te Poa, ki taku mohio iho he hara nui rawa atu tenei ara, te hoatu i te tangata ki a puhia peneitia i runga i te mea kaore ia i te mohio iho akuanei ia puhia ai. Ko Tianara Karingitana, kua whakahokia iho ia e Roore Takerehi ki raro, kua hoatu ko Roore Kuruutu ki tona turanga i naianei, a era e rereke nga mahi i naianei. Kaati nei nga kupu. Ko ahau e tuhi atu nei i tenei reta, kai runga ahau i te whenua e tapapa iho ana, no reira me whakamutu iho e ahau taku reta, hei kona ra e aku hoa o Kereitaone, ma te tika koutou e awhina. Na nga tamariki taane o Wairarapa me ahau hoki. H. O. Tare. P. S. Ka nui nga korero e ki ana kia tukua matau ki Ingarangi i enei wa tatu tonu nei, engari kaore pea matau e tukua ata i konei. Ratana. Oketopa 11th, 1900. Kia "Te Puke" e hoa mau e panui atu te reta a tooku hoa, i tukua mai i Awherika, pera me tona reta tuatahi, i tukua atu ra e au kia panuitia e "Te Puke." E tumanako atu ana te ngakau e "Puke" kia tau te ata- whai o te Ariki i te waahi ngaro, ki te awhi- na i o koutou ngakau, kia tika o koutou ngakau ki te whakahaere i ta koutou taonga. Na to koutou hoa aroha i tenei waahi o ta- tou. Poaha W. Ratana. Paramora Awherika. Hepetema 11th, 1900. Kia Poaha. Kaa tae pai mai kia au to reta o te 3O o Kune, a, nui atu hoki taku koa i te taenga mai me Takuta hoki, a i whakaatutia mai e ia kia au to reta i tuhi atu ai kia ia. I te pa i mau ai au hei herehere, i uru ra- wa matau ki roto i tetahi Aitua nui, kaore ano i rite i mua atu, a, tae noa mai ki tenei ra, otira ki tooku whakaaro iho, mehemea i tika te whakahaere, e kore rawa matau e whara, i tupono i taua ra e mate ana te wae- wae o taku Hoiho, no reira eke ana au ma runga i tetahi onga Wekene, kia whakanga ai taku Hoiho, ko to matau haerenga kapota- . nga atu tenei ki waenganui o te hoa riri. a, he tino wetiweti rawa atu ki te titiro iho, te hinganga o te tangata raua ko te Hoiho, me te rena haere noa atu hoki o nga pu i nga waahi katoa, ko nga Hoiho i mate tonu iho ki roto i nga hanihi. Kanui te ahua pai o nga Poa kia matau, kaore matau i whiua, engari i haere matau i te waewae a tae noa ki Winipaaka, ko te ta- whiti e 90 maero, ko te tauhou ai hohi tetahi ia au, ki tenei tu haere, to matau taenga ki Winipaaaka, ka, whakaekena matau ki runga tereina, a, homai ana he Paraoa, he miiti hoki ma matau, a, i tetahi po mai ka tae matau ki Pitoria, a, noho tonu matau i runga i te tereina i taua po, a, i te ata ka kawea matau ki Waatawara, ko te hiahia nui onga Hoia, kia rongo ratau i nga korero o te Wha- whai, ko te waahi e nohoia nei e nga here- here, he moa taiepa ki te paapu waea, e toru nga ara pou o te taiepa, he mea whiri haere nga waea i waenganui i nga pou, a e kore rawa tetahi tangata e kaha ki te hou i te taiepa, he ahua pai ano nga kai e homai ana ma matau, ara, he Miiri, ko tenei kai ko te Miiri, he kaanga, he mea huri, kia rite ki te Otimira, a, ka tau ano hei Rerepi, ko te waahi e nohoia nei e matau he waahi matemate, kaati ko te tokomaha o nga herehere, e tako- to mate ana i te Piwa. Kua rongo pea koe ki te matenga o Tiaki Waen, me Taranata, i te ra i tae mai ai nga Hoia o Ingarangi ki konei, nui atu to matau koa, no te tatanga mai o nga Hoia o Ingarangi, katahi ano ka Waiputia mai matau e nga Poa ki nga mata- papa, no konei i whakaaro ai matau me whati matau ki Pitoria, kei reira hoki nga pu a te Ingarihi e arai atu ana i nga Poa, kotahi wiki matau e noho ana i Pitoria, ka whakahaua matau kia haere atu ki Korono- tana, kia whakawhiwhia ano matau ki nga raweke a te Hoia, no muri mai, ka hoki mai matau, ka uru ano matau ki roto io matau Ropu, a, he nui ano nga Whawhai kua wha- whaitia e matau, otira kua rongo koe ki roto i nga Nupepa, i enei rangi tata ka hori nei i haere matau ki te Whakatehauauru, e wha- kamatau ana matau me kore a Tianara Ti- Weti e mau ia matau, engari he tangata matau, e kore rawa e mau. Engari ko te wa- hi i kaha ai matau i naianei, ko waenganui i nga Heihei me nga Poaka a te hoa riri i nga wa e pau ai a matau kai, notemea he mea whakahau ano matau kia mahi pera, kanui to matau tupono ki nga uru Arani, kotahi wiki matai e noho ana i enei waahi, ara, e kai ana i nga hua o aua rakau, a, he ki tonu te mahi o a matau peeke i nga po katoa. He nui ano nga Whare o nga poa e tahuna ana e matau ki te ahi, ko nga Rangatira o aua Whare i mau herehere, engari i tukua ratau i runga i to ratau Oati penei, ka mata ratau te Whawhai, engari i runga i te tuku- nga ia ratau, hoki ana ano ratau ki ta ratau mahi, ara, ki te Whawhai mai ano kia matau, he hanga aroha ano te pananga i nga Wahi- ne, rae nga tamariki ki waho o nga Whare, otira kaore e taea e matau te pewhea, he whakarongo kau ke hoki ta matau ki nga
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 16. O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA WENEREI 31st 1900. Wharangi No. 3] whakahau a nga kai whakahaere kia matau, No te turei ka hori ake nei, ka tae mai ma- tau ki Pitoria nei, a, no te taite nei i hara- mai ai matau ki konei, kaore matau e mohio e haere ana matau ki whea i naianei. Kua mm atu a Takuta ki nga Pirihi, mo nga ma rama e toru, ka hoki mai ano ratau ki to matau Ropu ina mutu nga marama e toru kua tau mai te hoha kia matau ki te Wha- whai, kai te hiahia hoki atu ki te kainga, otira e kore pea matau e hoki wawe atu, ina hoki i rongo matau e kawea ana, matau ki Ingarangi i te tuatahi heoi whakamaharatia atu ahau ki te Iwi, me o hoa katoa. Na to hoa pono. Pire Parakirini. Mataimoana. Nuparemata Taone. Oketopa 9th 1900. Ki te Honore Etita o "Te Puke," kia Pu- rakau Maika, e Pu tena koe mea taua tama- riki, me te taonga hoki ma te Atua koutou e awhina, e whakakaha ki runga ki nga mea e tumanakohia na e koutou, i nga wa katoa me nga mahi a te Iwi nui, heoi ena kupu, nga kupu ruarua nei mau e whakamaua tu, ki to tatau maunga ki te whai ruuma koa hoki, ki te kore ruuma, kei a koe te tikanga. Taku korero, tuatahi ake ko te whakaatu a te Pipi- wharauroa, i etahi reta kaore i taia e nga kai taa, na ratau i kite ko nga korero anake e tika ana kia katoa, tetahi kia watea mo nga korero o nga moutere, tetahi mo a ratau ake ano, i rokohanga ahau e tenei whakaatu a te Pipi, ki Pei-o-pureneti, he nui te pirangi o nga tangata ki te Pipi-wharauroa, na taua ahua ka ngoikore te ngakau, i maharatia e te ngakau o etahi tangata, na nga tamariki o te Kura Minita taua Pepa, era e manako mai i runga i te Honore me te aroha o te rangimarire, i mea atu au ki nga tangata o tooku takiwa, awhinatia nga taonga o roto o te ra Pakeha, ki mai ana he titaha no nga whakaaro, ka pa ko te "Puke," he waka nui, hei haututanga mo te motu katoa nei, ko au tetahi i pohehe i tuku atu i nga korero o te huihuinga o te Haahi Karaitiana, i tu ki (Bell Block New Plymouth,) i te marama o Hune, a kaore i puta nga korero o taua hui, no te mutunga o te karakia, i te ahiahia po ka tu nga Minita ki te whakaatu kupu kia rongo te rua rau tangata Pakeha Maori, a pai atu nga tikanga o taua hui a te Haahi Kara- itiana, a i tukua e au ki te Pipi, no te kore- nga i puta mai katahi au ka rapu kei te pohehe pea taku tuku atu i nga korero, o nga hui a te Haahi Karaitiana, a no taku kite- nga nei, i kapi ke i nga korero o Mihi Maa- nga Pirinihehe. Heoi ake enei kupu kia tau te rangi-marire kia maua ko te Pipi-wharau- roa; Ka ahu atu taku korero ki runga i te korero a taku hoa a Kiwai Huihui, o Tikapa e taaku hoa e pena ana toku whakaaro, kua ngenge kua tau mai te po-rearea o nga mahi a te Kotahitanga, kua mohio au kaore he hua, na Ngaati Kahungunu ake te Pitihana i ma- uria e Tunuiarangi ki Ingarangi, ehara i te motu nei, ko nga kupu mihi mai a te Kuini ki ona Minita kia ata whakaarotia tona Iwi Maori, koia a Wi Pere i tahuri ai kite mahi oranga mo tatau, a peke atu ana nga tangata puhaehae ki te kumekume ke, na e Riwai tokotoru tatau no te Tai-Rawhiti anake, ahau a koe, a Tukua-te-rangi, kotahi tonu te ta- kotoranga o tatau mahara, e titiro iho nei au kia korua kupu, e mau i a te "Puke" nei, na e hoa ma ka ki pono atu au kia korua ka rua tuunga o te Kotahitanga, ki tooku kainga ki Rotorua, na kaore au i aro atu i te tuunga tuatahi, i te tau 1895 kaore au i ta- huri atu, a no te hokihokinga onga lwi, ka tae atu au ka homai nga Kirihipi me te pu- kapuka o te kohi moni ki au, e te Hekeretari o te Hui, i te aroaro o nga Timuaki o te Hui, ara, a te Keepa-Te-Rangi-Puawhe, a Petera Te-Puku-Atua, ki atu ana au ki te Hekeretari kia Tiini Waata kaore au i te kite iho i tetahi maaku, i o pukapuka, heoi kaore au i kohi a i haina i Rotorua; Na i te Ko- tahitanga, i mutu tata ake nei i a Mei nei i te tau 1900. na ka kite nui te taha ki au i te he, kore rawa i tae atu ki o Hinemutu, tino pae atu tetahi taha o te moana o Rotorua, te tino karangatanga o Whakaue, ara ahau a Ngaati Rangi-Wewehi tena maowa ana a Rotorua, aa ka marama mai korua, heoi ake ena kupu, na e Riwai mo to kupu mo to taua whanaunga mo Mohi Te Ataihikoia, e hoa kanui taku kata ki o kupu e mau nei, e hoa mei tu a Mohi kua, tae atu ki te hoatu i tetahi moni , o tona Memanga mau e £2 „ 5 „ mo te tau, e kore koe e panga atu, i te rima te- kau, e tu i waho i te rua rau pauna, ki ta pangaia e Mohi ki ro wai nga rima tekau Koura, ka ngana tonu koe ki te ruku i nga moni nei, na e hod i tae atu au i mua o te pootitanga kua mutu ake nei, ka whakaro- ngo au ki te korero a te Arawa,, me aroha etahi, ko te nuinga ano i ta tatau ano i a Wi Pere, ka tu au i waenganui i a te Arawa ka mea atu haere i runga i te pono i te tika te hoatu i te pooti, ka whakaae a Retireti Tapi- hana he pono tera kupu; Na koia tenei e hoa e Tukua Te-Rangi, i kitea atu e nga mohio ehara i te whakaaro pono, he pu hae- hae noa iho, i ki atu au kia te Arawa kaua a Wi Pere e tukua mai ki waho o te Paremata, ka mate tatau kaore nga tau hou na e mohio kaua e titiro atu ki te heke mai o te hinu i nga ngutu, otira kua kite ano korua i aku kupu, i a te "Puke," i a te Tiupiri, o te tau 1899, i runga katoa i a Wi Pere, na wai hoki a muri ake nei, ma Wi Pere ano e tuhi mai he reta ki ona Iwi, e te Iwi me mutu au, na katahi ka tika ki te kore he reta a Wi Pere e puritia e te 3000 o te Tai-Rawhiti, me pooti ano, e hoa ma kua rahi aku korero mo a korua kupu, kei kore e uru kite maunga rongo aui, heoi nga kupu nei. T. H. Takaanui Tarakawa. Whangaehu. Railway Crossing St. Oketopa 1 1900. Ki te Etita o "Te Puke," tena koe me o tamariki mahi i a koe, kia pai ai te whakati- oro mai, i tena taha o to tatau motu, mau e whakatangi atu tenei aitua, i pa ki to matau takiwa, ara ki Whangaehu nei, koia ka timata i raro iho nei, i te 21 o nga ra o te marama i mahue ake nei, ka wera tetahi Kuia Maori ki roto ki tona whare, ko taua hakui ko te whaea o te "Rangi-takoru Hemi," i te 18 o nga ra o taua marama ano ka haere katoa nga tangata o taua kainga ki Poneke, ara a te Rangi-takoru me tana Wahiae, me tona Tamahine, me tona Hunaonga, katoa nga ta- ngata o taua kainga, ara ko te Ingoa o taua kainga ko te Hipingaro, nga tau pea o te hakui nei kei waenganui o te 90 haere atu ki te 100, ko te mamao mai o te kainga tu tata atu ki te maero pea, e rua nga ra ka haere te tangata ki te kawe kai ma te Kuia ra, no te rahoroi ka haere te Wahine ki te kawe kai, ko te Ingoa o te Wahine kawe kai ma te Kuia ra ko Miriama, tae atu te Wahine ra tiro atu ai kua wera te whare, ko te whare he whare raupo nei, haere atu ai ka kite iho i nga wheua o te Kuia ra e haipu ana me tona Kuri ano e takoto tahi aua i te taha i a ia, te tirohanga iho i te kainga a te ahi i te Koia ra, kainga katoatia nga taha o te whare i te tuatahi no muri rawa ia, ko te waahi i ta- koto ai te Kuia ra kua ahua mamate te ahi, katahi ka ki ia mei tere te kitea ko te ora te Kuia nei, e rua nga po o te kainga a te ahi i te Kuia nei, ka kitea nei, i te ratapu ka haere nga Wahine o nga kainga o ko mai ki te uhunga ki nga wheua o te Kuia nei, patua tonutia atu he waea kia te Rangi-tako- ru i Poneke, kia hoki mai ki tona whaea kua wera i te ahi, kaore taua tangata i hoki mai heoi ko nga Wahine nga mea i hoki mai heoi, ko nga wheua i tanumia. Heoi na to hoa. Inuroa. Ruatoki. Hepetema 23th 1900. Nau mai haere atu ra ki tooku hoa aroha, kia Purakau Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e hoa tena ra koe me Tamahau hoki, me te Iwi hoki, heoi aku mihi aroha, me taa atu e koe aku kupu ruarua hei waha atu ma to tatau "Puke" ki nga marae o Aotearoa me te Waipounamu, i hui a Tuhoe ki Ruatoki e 200, no te 18 ka hutia, te tahu ka rere nga Haki, ko Rongo-karae te Ingoa o taua Kara, te rua o aua Kara ko te Wairua-kino, he Kara tawhito, no te 1872 no te wa ano o te pupuri Whenua taua Kara, taua whare na Numia Kereru, te roa o taua whare e 78 putu te roa e 33 putu te whanui heoi tena, no te aranga ka homai te tauira o taua whare, e te tuhi koia ra te tohunga mahi i whakaaro- hia ai e Puria e Kereru, te takototanga o te tauira ka ara nga pou tahu, ka ara nga pounui e 6 nga poraka, ka tu a Puria Kiria ki runga o aua hapu whakarongo e nga hapu katoa, e takoto nei kia tupato Whakarongo mai wha- karongo ki te kupu a te kai whakahau, kia kumea he pai kia mate ko te tahu, koi mate he tangata, katahi ka hikitia e te tangata ra e rua tiini te tawhiti, ka tae ki te waahi ma • te poraka, i pa mai te aroha nui, he aroha kia Kereru, me te mea nei kua ora mai, i tangi nga wai pu e 4, ano me te mea ko te wa e whawhai ana, koia ra te tangata nui o ana whare o Tuhoe e 4 ana whare nunui tu- atahi ko Taungahuru, tua 2 ko te Pohopotiki, tua 3 ko Tawha-rangi, tua 4 ko Rongo-karae, tua 5 ko Hui-te-rangi-ora, koia nei ana whare. I pa mai tetahi pouri kia Kereru, no te whakahaweatanga o te tauira a te Tuhi na te Iwikino i whakahawea. Heoi ano. Heoi ano. Na te Tuhi Pihopa. Na te Whetu Rereata. Me te Paerata. Mataimoana. Nuparemata. Oketopa 1st, 1900. Te tari o te Mete, Tumuaki o te Parani- hana. E tuku atu ana kia koe ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," tena koe, koutou ko Apiha mahi i to tatau taonga, ma te runga rawa koutou e awhina, i runga i te pono me te aroha pumau ake tonu atu, Amene. E te Honore Etita, whakaputaina atu nga kupu nei, he mea ata whiriwhiri na te tari nei, heoi he whakamutunga atu tenei no nga korero mo tatau Tupuna, i whakawhiti mai nei i te Moana-nui-a-kiwa, i runga i o ratau Waka, i wehe mai ai i era o ratau whanau- nga, a i te Whenua hoki i tupu mai ai ratau. A heoi kua panuitia ano e "Te Puke," i te marama o Pepuere tau 1900, nga korero a nga Uri o tatau Tupuna i mahue atu nei i te kaainga matua i Hawaiki, me era atu Mo- utere, ka whakaatutia te rohe o nga Moutere i heke mai ai o ta tarau Tapuna, hui mai ki Aotearoa me te Waipounamu, me era atu Motu e noho nei te Iwi Maori i te takiwa o te Moana-nui-a-kiwa, heoi kua takoto tonu aua korero i panuitia ra e "Te Puke" kia ro- ngo nga Iwi o nga Motu e rua nei, o Aotea- roa me te Waipoanamu, nga Uri o nga Tu- puna i heke mai nei ki tenei taha o te Moana, no reira ka whakapotoa atu nei, kia kore ai ano te tari nei e hoki atu ano a muri atu ki enei korero. Tenei ka timata. No te 12 o nga ra o Hepe- tema ka tae ake te reta a te tari nei kia au. a no te 19 Wenerei ka noho ahau ki te tari o te Paranihana, ka whakatakototia mai ki taku aroaro nga pukapuka o nga korero a nga Kaumatua, Uri o nga tino tohunga o nga Mo- utere o Hawaiki, me era atu Moutere, e no- hoia ana e te Iwi Maori, koia tenei o ratau Ingoa. Atamarua, Orometua, a Taati, a Tarie, nga korero a Tamarua a Orometua, kia te Mete, e ono nga Waka o Rarotonga i u mai ki Rarotonga nei, i te rerenga atu ki tena taha o te Moana, ko te Arawa kua u tuatahi mai, ka tohungia kia ia te waahi i tau ai, i uta rawa, i tua o nga kohatu, he tomo i te tangata i u atu ai i muri, ko Tainui ka tohu- ngia kia ia te waahi i kuku ai ki uta, i muri ko Matatua, ka tohungia te waahi i u ai, i muri ko Taakitimu, i muri ko Tokomaru, i muri rawa ko Kurahaupo, kaore ia i rongo ki ona matua tohunga ki etahi atu Waka, heoi nei nga Waka i rongo ai au i u ki reira ki Rarotonga, kaore ia i rongo i tena Waka ia Aotea, a kaore ia i rongo i tena Ingoa ia Tu- ri, ia Kupe hoki, kaore tena Waka i uru ki roto ki te rerenga atu o enei, kua korerotia atu nei e au kia koe, ara, o nga Waka e ono nei, a no taku taenga ki Tahitinui (a te Mete,) ko Taati he Uri tohunga, he Kaumatua no Tahitinui, ka mea mai kia au, ae, e mohiotia ana e o matau Matua nga Waka i rere atu ki kona, ki tena taha o te Moana, me nga Tupuna i haere atu ki uta na, kei te mohio ia kia Turi me tona Waka i rere atu i Rangi- atea kei waho tata atu o Tahitinui, koia Ao- tea, a no taku taenga ki Honoruru, tetehi wehenga o Hawaiki, ko Atarie i reira, he Uri na te tino Tohunga o tera wahanga o Ha- waiki, ka tino paenga mai kia au nga korero o muri o te rerenga mai nei o nga Waka ka- toa, i marara penei mai nei ki tenei taha o te Moana. Na whakarongo mai e nga Iwi o nga Uri o nga Tupuna i hoe mai nei i ru- nga i te kare o te Moana-uriuri, kua roa te wa i takoto ai nga Whakaupoko o nga korero nei, i panuitia ra e "Te Puke" ki nga Iwi o nga Motu e rua nei, kei te mohio atu te tari nei e penei ana nga whakaaro, e, kai korero
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 13 , O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA WENEREI 31st 1900. [Wharangi No. 4] Tainui Arawa Matatua Tokomaru Taakitimu Kurahaupo Tamatea Aotea Horouta Muriwhenua Hokianga Hawaiki Waiapu te Waipounamu, tena koutou e te Iwi. He anea tuku atu e au i te aroaro o S. Percy Smith, tumuaki o te Paranihana. T. H. Takaanui. Mema o te Paranihana i tuhituhi. HE MEA TANGO MAI I ROTO I TE (NIU TIRENI TAIMA.) Ko te whakamaoritanga tenei o te reta a Tamihana Whareakaka o Ngaati Raukawa, he mea tuku kia panuitia e te "'Niu Tireni Taima," koia e whai ake nei:— E taku hoa e te Etita tena koe, he kupu ruarua nei aku hei whakapuaki atu kia koe, ara; I tukua e nga Rangatira o Ngaati Ra- ukawa, me Ngaati Tou tetahi Whenua kia matau, hei whakaako i a matau tamariki ki nga tikanga o te Whakapono, ara, kia wha- kaakona ratau e te Kura, kia rite ai to ratau mohiotanga ki to nga tamariki Pakaha, kaati e ki ana matau e hee ana te mahi a te Piho- pa e tono nei i nga moni o Whitireia i Pori- rua, he mea naana kia mauria ki Wairarapa, ko te £6,000 pauna kua tuturu hei whakatu i te Kiira ki reira. Kaati e taku hoa. kaore rawa matau e whakaae kia mauria atu ki tetahi atu waahi nga moni o io matau Whenua, i hoatu nei" e matau ki te Pihopa, Mehemea hoki kite to- no mai te Pihopa kia tukua, a matau tamari- ki Wairarapa Kura ai, e kore rawa e tukua e matau, notemea he noho ki roto i nga taki- wa o etahi atu Iwi. Kanui nga tamariki o Ngaati Raukawa, kaore i te mohio ki nga tikanga o te Whakapono, me te Kura hoki, koia nei Te take i hiahia ai matau, kia wha- kaakona ratau ki runga ki te Whenua, i tu- kua ai kia matau, notemea ho Karakia ano kai konei, he Kareti hoki, i hangaia ai e o matau inatua mo a matau tamariki, a hoatu ana e matau nga Whenua e rua, ko, Whitire- ia i roto o Porirua, ko Mangapouri hoki i roto o Otaki, no reira to matau hiahia nui kia whakahokia mai ano nga moni mo te Kareti o Otaki, notemea i oati hoki te Pihopa kia matau i te rironga atu o nga moni o Po- rirua i a ia. Ka whakatungia ano e ia te Kareti ki Otaki, a, he mea tika ano kia ahu te whakaaro o te Pihopa, ki te waahi e nui ai to Kura, a, ki te waahi hoki e piki ai te Whakapono, a, kia tiaho ai hoki tona mara- matanga ki mua i te Iwi Maori, kia kitea ai hoki ana mahi tika i Otaki, kaore i Waira- rapa, kana hoki ia hei tahuri whakamuri. engari kia tika, tona mahi ki nga Maori, no- temea ko toona, mohiotanga i ahu nuu i te Atua. Kaati ko tenei tikanga a te Pihopa, e wehe mai anu ia matau i te Haahi. TE KINGI HOU O ITARI. Wikita. Emanuera Emepara o Ruhia He Marena Whakahari. Ko Piriniha Wikita Emanuera, he tangata tino aroha atu ki tona whaea. Kaati ko te korero o tona marenatanga ki te Pirinihehe ataahua o Monotenikoro (Montenegro) ki a Pirinihehe Herene, (ara he momo no te Kingi o Ohitiria) e whakaatu ana; kihei ia i moe i te wahine o roto i nga rohe o Itari, e rite ana ki tenei whakatauaki o mua "Ko te he o te aroha pono, e kore rawa e haere tika." He nui te roa o te wa e whakaaroaro ana a Piriniha Wikita mo taua wahine, i mua atu o tona whakaaetanga, ae, ko Piri- nihehe Herene hei wahine maana. I te tua- tahi i whakaaro ano te Emepara o Ruhia ara a Nitorehe II (Nicholas n.) kia moea e ia taua wahine maana, kaati kaore hoki ia i whakarite i taua whakaaro ona, tahuri ko ana ona whakaaro ki a Pirinihehe Ariki, o Hehi, no reira e rite tonu ana raua ko Piri-
5 5 |
▲back to top |
I [NAMA 16, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA WENEREI 31st 1900. [Wharangi No. 5] niha Wikita Emanuera. No muri nei katahi ka hoki mai nga whakaaro o te Emepara o Ruhia ki tona korenga e moe i taua wahine maana, i mahara hoki ia i te tuatahi e kore taua wahine e tau maana, no muri mai nei katahi ka huri mai ona whakaaro ki taua kotiro ataahua, e huaina nei tona Ingoa ko Pirinihehe Herene, i te mea he kotiro pai ana whakahaere, a he tino whakaaro ranga- tira atu hoki ona, a ko ia te Kuini o Itari i naianei. He iti nei nga kupu hei korerotanga ake mo te Kuini nei; ko taua wahine i ahua rite ki te Haawhe-kaihe, me ona kanohi, ko ona makawe he pango, a he \\vahine tino ataahua atu hoki ia. He nui atu tona mo- hio ki te purei Piana, me te purei Whira, a he wahine hiahia nui hoki ki nga ngahau katoa, i nui ke atu tona hiahia ki te rere moana i tona taane, ara i a Wikita Emanu- era. E wha hoki nga reo e mohio ana ia ki te korero, hui atu hoki ki te reo o Ruhia, a ko tana taane he hoa pai no te Emepara o Ruhia, e rite tonu ana te mahi a tetahi ki tetahi, i runga i te whakaaro kotahi. Pitoria. Akuhata 22th, 1900. Ki tooku Whaea kia Warihia, e Whae tena koe te mahara mai nei kia au, kia ora koe, otira koutou katoa e noho mai na i to tatau kaainga. E Wari no te 21 i tae mai ai nga Nupepa o "Te Puke" me te "Tiupiri" me te "Piipi" me nga Nupepa Pakeha hoki, me to reta hoki, nui atu te hari o taku nga- kau me tooku koa i te taenga mai o reta, me nga Nupepa, ko te G tenei o reta kia au, ko- tahi na Tame, kotahi na Hera, ko te Rawiri me te Himene kei te Poutapepa o te Keipa Taone, kua tukua atu taku reta, me pupuri atu, ma taku reta atu ka taku mai ai, he nui te ngaro ngaro o nga reta me nga Nupe- pa, kia ora koutou katoa, e kite ana hoki koutou i nga korero o konei i nga Nupepa. E rua nga Tianara o te Poa kei te whaka- haere i te Whawhai, ko Tianara Tiweti no te Piriteiti, ko Tianara Poota no te Tarana- waara, koinei nga tino Tianara o te Poa, ko Tianara Poota kai waenganui o Tarakopei me Pitoria, ko Roore Ropata te kai whaka- haere me Tianara Pura kai te raunatia, kei runga i te Hiwi nui, ko te maha o nga Hoia a Ropata e 50,000 mano te maha, ko te ma- hi a Roore Ropata he tukutuku i nga Wahi- ne me nga Tamariki o. te Poa, kia haere kia ratau taane rae o ratau matua, he take ano i peratia ai kia tere te pau o nga kai a te Poa ka tuku mai ai i o ratau tinana hei herehere ma te Ingarihi. Ko Tianara Tiweti kei wa- enganui o Purumahoteina me Pitoria, e 7 nga Tianara kai te whai i a ia, koinei te tino Tianara mohio ki te whakahaere, ka 8 ona raunatanga e te Ingarihi, ka 3 ano ona puta- nga, i te raunatanga tuatoru ka tu tetahi o matau Tianara, mate rawa, a Tianara Mati- una. Kua riro ko Tianara Kitina hei whaka- haere, engari kua raunatia ano a Tiweta e nga Tianara e 7, ko te maha o nga Hoia 100,000, ko matau ko nga Hoia o waho atu i Ingarangi kei tenei whaka-ariki, i mua atu o tenei raunatanga o Tiweta ka 4 nga Terei- na ka mau herehere i a ia, ko te Pei Tereina te Ingoa, e £800,000 nga moni i riro mai ia Tiweta me nga Meera, ko enei moni hei utu i nga Hoia, ko nga peeke Meera e 3000 ta- huna ake ki te ahi ka huri. He mea tuhi atu i runga hiwi; E Wari ka nui tooku ora i au e noho atu nei i konei, ma te Atua tatau katoa e tiaki, me au hoki i konei. Heoi ano na to tamaiti aroha nui atu kia koe. Na Ahere Hohepa. 3rd N Z Contingent. No 816, South Africa. Kohunui. Oketopa 23th, 1900. Ki te Etita o "Te Puki Ki Hikurangi." Tukua atu enei kupu ki "Te Puke," kia kite nga Whanaunga i roto i te Rohe Potae o Wairarapa. I tu tetahi ra hakari ki te Ko- hunui nei, i te 10 onga ra o Oketopa 1900, mo te taenga onga tau o te Wha Te Maari ki te 21, ko te tamaiti whakamutunga tenei a Piripi Te Maari, koona Tuakana tenei, ko Eruha Te Maari, ko te Kahu Te Maari, ko Arapata Te Maari, ko Niko Te Maari, ko te Whanau-taane-a-te-Popoki Te Maari, he taane anake te Whanau nei, e hoa ma kua whiti ki tua o te pae o te Ture, koia i koa ai maua nga matua whangai; Ko nga tangata i hui i taua ra e 90, Maori me nga Pakeha i roto i te mana huihui o tenei Koroni, no te 8 o te ahiahi ka tuhera te Whare Kanikani, i te 10 o nga haora ka takoto te Hakari, e 2 nga teepu, ko te kai timatanga a te tamaiti he Miraka, he Rare, he Arani, e haere ra te pa- pa me te tamaiti ka tae ki te Haapu, ka ka- ranga e pa e pa he Rare he Arani maaku, i tenei ka piki te ahua onga kai ki runga, ki nga kai o te Kaumatuatanga, kaere i taea te kai, he hawhe haora i muri o te kai ko nga Waipiro, e 3 patara Wehike, 1 patara, Timi, 20 patara Namunera, e 6 patara Pia, 1 pata- ra Poata-waina. No nga wai nei ka painatia au e Whanganui, ara, e te Tiamana o te Komiti Marae, £1 „ kua utua e au. E nga hoa tata kua tutuki te whakaaro, kia ora nga tamariki mahi o "Te Puke Ki Hikurangi." Te Momo Te Takou. REWHETENANA TIANARA PEITINI PAUERA. Akarana Oketopa 12. No tenei ra i tae mai ai te reta ki a J. Hakarawhata, te Hekeretari mo te aroha ki a Peitini-Pauwera te toa o Mawhekiingi, a ko taua reta na Rewhetenana Tianara, Peitini- Pauwera, a koia e whai ake nei:— Vieljoendrift, Taranawaara. Hepetema 2nd 1900. E te hoa aroha, kua tae mai to reta mihi mai kia au, ara to reta o te 25 o nga ra o Hune, kanui toku whakamihi ki te kaha o nga tangata o Akarana ki te whakapiki i a aa, otira i a matau katoa ko nga, tangata i roto i Mawhekingi, a he nui atu toku koa, mo te rironga ko au tetahi o nga tangata pupuri i taua pa, kaati kua riro mai nei i a au to koutou aroha, ka mihi atu au me nga tanga katoa i roto i taua pa i taua wa, ki nga tangata katoa o Akarana, mo to ratau aroha kia matau, a, kaore hoki ahau e kaha ki te ki ake i te nui o taku whakamihi mo nga taonga aroha i tukua mai nei e koe, a, e kore hoki e wareware i a au te aroha i wa- enganui i Mawhekingi, me tena taha hoki o te moana nui e takoto nei, kaati ko toku wha- kaaro, mehemea ahau ka atawhaitia, era ano pea ahau e tae atu ki to koutou Motu, kia korero a-waha atu ai ahau kia koutou. Na to hoa. R. S. S. Peitini Pauera. No tenei ra ano ka tae mai te reta a Pei- tini Pauera, ki te Etita o te "Niu Tireni He- rora" koia tenei:— Warm Bath, Taranawaara. Akuhata 1900. E te hoa aroha, he nui taku mihi atu mo to tukunga, mai i to Nupepa ki a au, ara, mo nga korero whakamihi a to koutou Motu, mo taku kaha ki te pupuri i te pa o Mawhekii- ngi, a, he nui hoki nga reta moku, me aku whakautu ata hoki i nga reta a nga tangata o nga Koroni, a e riro ke ana pea i te hoa riri, he nui hoki pea nga tangata e tuhi reta ana mai, a, kei te whanga mai kia utua atu e au. Kaati kai te whakautu tonu atu au i nga reta mai nga tangata, ko te hoa riri kei te mau, a, no reira kaore e tae atu aku mihi kia ratau. Mo te taha kia matau ko nga kai pu- puri o Mawhekingi, kanui taku whakamihi mo to ratau kaha ki te tuku mai i nga tohu aroha kia matau. Na to hoa. R. S. S. Peitini Pauera. WAHINE 1 KOHURUTIA E TONA TAANE. Kotahi tetahi tangata hokohoko ko Miki- niri te.Ingoa, i Kohurutia e ia tona Wahine i runga i tetahi Kohuru kino, ara, i tapata- pahia rawatia e ia te upoko me te korokoro hoki o tona Wahine ki te oka, i tetahi taone e huaina ana te Ingoa ko Pararete; I muri i tenei, katahi taua tangata ka tuku i a ia ki te ringa o nga Pirihi, heoi hei te Whakawa- Kanga te mohiotia ai te tikanga a te Ture mona. MATENGA O TE ATIRIKONA KARAAKA. Ko te Atirikona Karaka kua mate i te Ra- tapu i te 21 o nga ra o Oketopa nei, ko ona taa ka 69, ko tona kainga kai Panere e tata ana ki Akarana. He tamaiti ia na tetahi Kai- tiaki o nga Maori tuatahi, a, e iti ana ano ia ka tae mai ia ki Niu Tireni nei; Ko taua ta- ngata i whakaakona mai ano ia i Ingarangi ki nga tikanga o te Whakapono, tona taenga mai ki Niu Tireni nei, riro ana koia hei Mi- nita Karakia mo nga Maori, he maha nga tau e whakahaere ana ia i te Karakia mo te taha ki nga Maori, i te takiwa o te Porowini o Akarana, kaati i te Taite i te 18 o nga ra nei i te mahi tonu ia, a, pa mai ana tetahi mate kia ia, a, mate iho ia, kaati kaore ia i tino mohiotia era e penei tona matenga. KOHURU. Hirini (Sydney.) E rua nga tangata he Mangumangu ko Tiemi Kawana, ko Tio Kawana he taina he tuakana raua, a he tangata kohuru hoki aua tangata. I tetahi wa katahi aua tangata ka haere ki tetahi whare, e tata ana ki te awa o Whopihi, ko nga tangata o roto i taua wharo tokorua, a me to raua mohio mai hoki akuanei aua kohura tae atu ai, me ta raua whanga mai i roto i to raua whare, katahi aua kohuru ka haere tonu atu ki te whare, kua kite mai nga tangata o roto i te wharo. katahi ka puhia e nga tangata o ro whare, ka tu te mataa ki te puku o Tiemi Kawana, heoi ko te wa tenei i omu ai nga kohuru nei, a kai te kimihia aua tangata. RIPOATA. 2. I te puhanga mai ra i a Tiemi Kawana. ka hinga ia ki raro, ka tu ko tona taina ki te pupuhi atu ki nga tangata o roto i te whare, kia whai taima ai tona tuakana ki te oma. Kaati he nui nga hingahingatanga haeretanga o tona tuakana i te wa e oma haere ana ia, a ngaro noa atu. ka mohio hoki tona taina kua pamamao atu ia, katahi ka oma hoki ia, a ngaro tonu atu raua, kaati ko aua tangata kai te whaia haeretia i runga i te patapata haere o te toto o tetahi o raua, i te taanga ra i te mataa. RIPOATA. 3. I muri mai o te raruraru i tupono nei ki te whare i te taha, o te awa Whopihi, ara o nga tangata kohuru e huaina nei o raua Ingoa ko Tiemi me Tio Kawana, a i te whainga a nga Kai-whai i a raua, i runga i te pata haere o te toto, tae noa ki tetahi hopua wai, i reira aua tangata e horoi ana i nga toto o tetahi o raua, a kihei i kitea e nga Kai- whai aua tangata. RIPOATA. 4. Ko te rongo tuawha o nga tangata kohuru o Hirini (Sydney) ara o Tiemi Karawa raua ko tona taina, e kiia ana, i tahuri aua tangata kohuru ki tetahi tamaiti taane, i tetahi wahi 10 maero pea te tawhiti i te awa o Whopihi, ara i te waahi i tu ra tetahi o aua tangata i te pu, e kiia ra i roto i tetahi o nga Ripoata i runga ake nei. I tahuri aua tangata ki te whakarite ki taua tamaiti, kia haere ki te tiki kai ma raua, heoi haere tonu hoki taua tamaiti i runga, i te whakahau a aua tangata, te taenga atu o te tamaiti, korerotia ana ki te Pirihimana, haramai ana ko te Pirihi, noho atu ana te tamaiti, tae rawa atu te Pi- rihi ki te waahi i kiia atu ai e te tamaiti ra, kei reira aua tangata e whanga mai ana kia ia, kua kore e kitea aua tangata. Kaati e ki ana taua tamaiti, ka nui te pupuhi o te mahunga o tetahi o aua tangata, me te mea nei i tu he mataa ki roto i te waha a, ko taua tangata kua kore kaha noa iho. No tetahi ra i muri mai o te ra i kitea ai e te tamaiti ra aua tangata ; katahi aua ta- ngata ka haere ki tetahi whare, ko taua whare, he Pirihimana kai roto e huna ana, no te tatanga atu o aua tangata, katahi ka puhia atu e te Pirihi ka hinga a Tio Kawana ki raro, ka maranga ake ano, katahi ka oma ka whaia atu hoki e te Pirihi, otira kore rawa i kitea e te Pirihi te wahi i haere ai aua tangata. PURUNU. He nui nga Purunu i whakakitekitea ki te Ekepihana o Parihi, a kotahi te Purunu i rere atu ia i Parihi ki Kiiwhi wahi o Ruhia, ko te tawhiti 1,300 nga maero, a i haeretia e ia enei maero katoa i roto i te 36 haora, a ko etahi i tau ki Tiamani, kotahi te mea i rere tonu, to tahi ka tae ki Hene Pitapaaka. TE TIUKU O IOKA. Kua Powhiritia a te Tiuku o Ioka raua ko tona hoa wahine kia peka ki Keepataone, kia eke mai raua ma runga i te tima i reira katahi ka tika te rere mai ki Ahitereiria.
6 6 |
▲back to top |
[NAMA 16. O TE TAU 3] TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA WENEREI 31st 1900. Wharangi No. 6] KOHURU KINO I TE TAONE O TAI-WUENE-WHU. Kua tae mai tetahi rongo kino, ara e wha- kaatu ana i te mahi Kohuru a nga Tiainamana i nga Mihingare me nga Katorika i Tai-Wu- ene-Whu, te tino taone nui o roto o te Porowini o Hene-Hai, e ki ana:— I haere tetahi ropu o te Ingarihi ki roto ki te whare o te Rev Patenga (Farthing) Minita Iriiri, he mea tono e te Kawana kia haere ki reira, kia kore ai e taea atu e nga kai Kohuru, a, maana hoki e hoatu he kai tiaki mo ratau, ina ahu ratau ki te taha takutai, kaati i runga i te whakaritenga i taua tono a te Kawana, i muri mai i tenei, katahi ka peke atu nga kai Kohuru o te Tiainamana ka patupatua, a, tapatapahia iho nga Upoko, katahi ka wha- kararangitia nga Upoko o taua Iwi ki runga ki te keeti o te taiepa o te taone. No te ra o muri mai, ka tae mai hoki tetahi rongo Kohuru pera ano hoki, ara 10 nga tangata Katorika, Mihingare hoki i Kohurutia peratia. Kaati i tetahi waahi ano o taua Porowini, ara, e 20 maero pea te tawhiti atu ki te taha tonga o taua taone, kua whakahuatia i runga ake nei, i reira etahi tangata o Merika e pa- tua ana e nga Tiainamana, e toru nga ra e kakari ana ratau ki nga kai Kohuru katahi ano ratau ka mate, "i te mea e kore hoki te torutoru e whai waahi ki te mano tangata o te kai Kohuru;" kaati i to ratau matenga katahi ka peke atu taua Iwi ka pahaehaetia nga tinana o taua hunga kua mate ra, ka tangotangohia nga manawa, a, tahuna iho nga tinana ki te ahi. NGA HOIA O NGA KORONI. No te 17 o nga ra nei i tae mai ai ki Ma- ropena a te "Morewiana Tima" e 6 nga A- piha, e 49 nga tangata i runga, i hoki mai i te Pito-whaka-te-tonga o Awherika, a, ko Kanara Kotana Kai-whakahaere o nga hoia i Awherika, me Kapene Whurutana o te ropu tuawha o nga hoia o Nia Tireni, ka mutu tona te hoia o Niu Tireni i ranga i taua Tima. KUINI WIREHEREMINA. Kua tae mai te rongo, ka tata a Kuini Wireheremina o Horana te marena, kia Piri- niha Henare o Makerenepaaka Hiwirini o Tiamani, a, hei nga ra timatanga o te rau- mati ka marenatia raua. Ko Piriniha Henare Waratima Arapata A- nihi o Makerenepaaka-Hiwirini; he Apiha ia no nga hoia o Puruhia, a, ko ona tau ka 25. TE UTU MO NGA APIHA ME NGA HOIA O NGA KORONI. E korero ana te "Ranana Taima" Nupepa o te 24 o nga ra o Akuhata ka hori nei; kua puta te oota ki te Tari mo nga mea Wha- whai, ara, mo nga Apiha me nga hoia o nga Koroni nei, i riro ki nga Ohipera o Ingara- rangi, i runga i te paanga mai he mate kia ratau i te Pito-whaka-te-tonga o Awherika, a, i tu-akiri ranei i roto i te Whawhai, ara ko te utu tenei mo ratau, ia ratau e noho ana i reira. Mo nga Apiha kei runga ake i nga Kapene, 15/- hereni mo te wiki tuatahi, 10/- hereni mo te wiki tuarua, e 5/- hereni mo te wiki whakamutunga. Mo te Kapene me nga Apiha i raro i a ia, 12/6 mo te wiki tuatahi, e 7/6 mo te wiki tuarua, e 5/- mo te wiki whakamutunga. A ma te tangata utu ano o Ingarangi ra- tau e utu, ina tae ki nga ra utunga. TE TOA O KANARA PETIUNA. I tetahi wa ka hori ake nei, i noho a Ka- nara Petiuna ratau ko ona hoia, i tetahi wa- ahi e tata ana ki Wereheiti, i te taha ki te tonga o Taranawaara, e 20 maero pea te ta- whiti ki tua o te rohe o Neitera; ko ta ratau mahi he whakamoke i nga taua a te hoa-riri, heoi te kitenga o te hoa-riri ia ratau, me ra- tau hoki i te hoa-riri, katahi ratau ka Wha- whai, kaati te mutunga iho o ta raua Wha- whai, e 60 o te hoa-riri i mate rawa, e 35 i tu-akiri,e 65 i riro herehere i te Ingarihi. Te reta mai a Turupa Anini Hamuwhiri, (Ernest Humphries) o te Ropu tuatoru o nga Hoia o Niu Tireni, ki tona hoa i Hehi- tingi. Koia e whai ake nei:— Warm Bath. Akuhata 25. Ko taku reta whakamutunga i tuhia atu ai e au i Pitoria, a ko taku ropu i taua wa, ko te ropu mahi i nga Hoiho mate. No nanahi nei katahi ano matau ka horoi i o matau tinana, ko te wahi nei neke atu pea i te rau nga wahi kaukautanga, a he wahi kaukautanga no nga Poa i nga tau katoa, a mama ana toku tinana i muringa iho o toku kaukautanga. Mehemea hoki koe i konei kua kite koe i nga tangata e purei ana mo aua wahi kaukautanga, i muri iho i te otinga o matau teneti. No te 1 o nga ra o Akuhata ka haere ano matau ki Pitoria, a koia nei te ra tuatahi i whakataa ai matau; to matau ra tuatahi i waho atu o Pitoria, ka whawhai matau ki tetahi wahi, ko "Arani Koroa te . ingoa" e toru nga Hoia o Niu Tireni i tu- akiri, kotahi no te ropu tuarua, e rua no te ropu tuatoru, a kaore i kino o ratau tu. No te omaomanga o nga Poa, katahi ano matau ka haere ki te kai i nga Arani o roto i nga kaari a nga Poa. I whaia e matau nga Poa i roto i Ratenepaaka, a tae noa ki tetahi taha, a ka hoki mai ano ma to ratau ara i haere atu ai, i te timatanga o ta matau whai, a kaore matau e tata atu ki te hopu ; ko ta ratau mahi he whakakeke haere mai kia matau, a riro atu ana etahi o matau hei he- rehere ma ratau i nga ra katoa, a kei te pera hoki etahi o ratau kei te riro mai i a matau hei herehere ma matau. No etahi ra ka hori nei, ka whakakotahi matau ko nga Hoia a Peitini-Pauwera i Ratenepaaka, ko nga Hoia a Peitini-Pauwera, he Hoia kaha a he pai ki te Whawhai, a e korero ana etahi i te awhinga a te Poa i Mawhekingi, a ka kaha noa atu ratau ki te pupuri i taua taone mo nga marama maha noa atu, ko etahi e ki ana, kaore e mohio te Poa ki te kokiri, a ka mohiotia noatia atu a Peitini-Pauwera e te tangata ina kite i tona whakaahua tuatahi. Kei raro matau i naianei i a Tianara, Ma- hona, a he tangata matau, a kaore ia e arahi ana i ana tangata ki nga wahi kino, ara ki nga wahi e mohiotia ana kei reira nga Poa e huna ana, a kei te tata atu matau i naianei ki te ropu tuawha, tuarima o Niu Tireni, ara i te Whawhai ki te Awa o Erana, engari kaore matau i kite, ko te rongo anake ta matau i te paku o a ratau pu-nunui. No te Ratapu ka hori nei, ka whakahaua matau kia haere i te po, no taua po ano ka tupono matau ki tetahi pito o nga Hoia a Ti Weti o te Poa, i Ruineke, a Whawhai ana matau i reira, e rua nga tangata i mate o to matau ropu, ko Rewhetenana Paratapaana, me Tu- rupa Pahama, ko Turupa Pahama i tu ki te mahunga te mataa, a no te ata ka nehua raua, kotahi o te ropu tuarua i tu ki te kaki, engari kaore i kino tona tunga. Kua rongo pea' koe i te rironga herehere o Kapene Pa- ana, me ana tangata e rua-tekau i Witipoota. I enei wa e haere nei matau ko Meiha Tiauhi ano to matau Kai-whakahaere, a e rua pea nga wiki ka mahue matau, e kiia ana he mea tono mai ia e te Kawanatanga o Niu Tireni kia hoki ata, a ka nui to matau aroha kia ia, he pai nona ki a matau, a kua riro atu i a ia a matau whakanui mo kona, a no te po ka ta ta matau ngahau ara waiata. Ko Tianara Aiana Hamiritana me ana ropu Hoia kei te tata tonu mai to ratau pahii. I taua po i tu ra ta matau ngahau ! Ko te mea tuatahi he whakatangi haere na nga Kotarani i a ratau peekepaipa, i roto i to matau pahii, a i puta katoa matau ki te kohikohi moni ma ratau, a katahi ano o matau Apiha ka powhiri i nga Hoia katoa kia haere mai ki taua ngahau, me haere mai tena Hoia me ana wahie hei mea ahi mo ratau, kia marama ai hoki to ratau wahi ngahautanga, ko nga tangata katoa kaore a ratau mahi i tae mai ki taua ngahau, a na nga Kotarani ano i whakatuhera te ngahau, kotahi te taramu peene nui, e 4 nga peeke- paipa, e rua nga taramu pakupaku, a he nui hoki nga waiata me nga whai-korero i taua po. No te taenga ki te mutunga ka homai he rama waipiro ma nga Hoia katoa, a ka waiatatia hoki te whakanui mo te Kuini, hei whakamutu i taua ngahau, no te 9 o nga haora ka matu te ngahau, a kua tae mai te whakahau mo matau kia haere ki Pitoria kia homai he kakahu mo matau, a he Hoiho hoki, ki te haere matau ki Pitoria, ka haere matau ma Reitepaaka ki te titiro i tera ta- kiwa. No te po ka mahue ake nei i tuhituhi ai etahi o matau i o ratau Ingoa nao te haere ki Ingarangi a te mutunga o te Whawhai, a kowai mo te hoki ki Niu Tireni, a e ono ano nga mea i haina mo Ingarangi, a ko ahau hoki tetahi, PANUITANGA. Ko te Oti Peneti o Kereitaone, te tangata e whakangawari ana i nga utu mo te hanga Kawhena Tupapaku, me era atu mahi Ka- mura hoki. PANUITANGA. Mo te hoko i nga Heeki a nga Tikaokao tino pai hei whakaawhi, ka tuhia ki raro iho nei nga Ingoa o aua Manu, me nga utu o nga Heeki, ara, ko te utu e 5/- hereni mo nga Heeki 13, a ko nga Ingoa o aua Manu he;— Minorcas, Silver Spangled, Golden Pen- cilled, Hamburgs, Brown Leghorns Andaluns- ian, Langshans, Plymouth rocks and Hou- dans. Heoi ano Na Wiropi Taramana. Kei tetahi taha tonu ake o te Tari o "Te Puke Ki Hikurangi" tooku Whare. TARI O NGA WHENUA A TEKUINI. Mei 7th, 1891. T. M. Taramana o Kereitaone. E hoa i roto i nga tau (12) kua mohio ahau ki nga Ruuri kua whakaotia e koe i roto , i tenei takiwa, a, e koa ana taku ngakau ki te ki atu kia koe, ko a au mahi katoa i runga i nga Whenua, kua tika, kua pai, me au Maapi hoki pena ano i nga takiwa katoa, kua tino whakakitea tou tino matauranga ki te Ruuri Whenua, na te nui o au mahi, me ou akonga i taea ai e koe. Na Te Timuaki o nga Kai-Ruuri. PANUITANGA. Mahitaone Wairarapa. Ki te Etita o te "Puke." Mau e tuku atu tena panui whakaatu ki nga tangata tane, me nga Wahine maori katoa o te rohe potae o Wairarapa, ko ahau he tino kai-ruuri, raihana na te Kawanata- nga mo nga Whenua o te Kawanatanga ake, mo a nga Pakeha ake, me o nga maori hoki, a be maha nga pukapuka kei au, e pupuri ana, na te Timuaki kai-ruuri, he whakapai mai mo runga" i aku mahi katoa i tae atu ki tona aroaro, i runga i nga mahi ruuri, a ka tu he tari moku ki Kereitaone, ki Mahitaone, nga tangata e hiahia ana ki au, me tae mai ki taku taru kua kiia ake nei e au, ma te papa e whakaatu taku tari i muri o tenei panui. Na Te Paraihi. PANUITANGA. He whakaatu tenei ki nga tangata o Ke- e itaone me ona, waahi katoa. Kua tangohia re au tetahi kainga i Kereitaonei nei, hei whiunga Hoiho, a ko nga tangata katoa b hiahia ana kia whiua o ratau Hoiho, me kawe mai kia. au, ahakoa Hoiho mahi, Hoiho haereere ranei, ka whakaratatia e. au, ki roto i te hanihi a ki te tera ranei. Ko nga Hoiho katoa e whiua ana e au, ka whakahokia ratatia atu e au, mehemea kaore e rata e kore au e tono kia utua e te tangata na ana. Mehemea e hiahia ana te tangata kiakati- katia tona Hoiho, a kia pokaia ranei tona Hoiho, a kia tapahia ranei te waero, me tuku mai kia au. Ka hokona mai e au nga ahua Hoiho katoa ka hoko atu, a ka tuaputia ranei. Ka hoko- na mai e au he Hoiho mo te tangata, a ka hokoa ato ranei i runga i te utu Komihana. Na to koutou hoa Tanara Manaro (Donald Munro) Kai te Tepara o te Karapu Hoteera, i te pito whakatetonga o Kereitaone Noota. [Ka tere au te whakautu atu i nga panui a nga tangata] TAUIRA POTO. ONGA TURE OTENEI PEPA. (TURE 1.) Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi- kurangi" i te tau 10/ hereni. (TURE 2) Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a- hua o te Ingoa ki waho o te kawa. Ki Te Etita. "O Te Puke Ki Hikurangi." Box 20 Greytown Wairarapa. (TURE 3.) Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota Poutapeta anake. (TURE 4.) E rua putanga o te Pepa i roto i te marama. Na Te Etita o "Te Pake Ki Hikurangi." Printed and Published by T. RENATA. Under the Authority of H. T. MAHUPUKU at his Registered Office, Main-street, Grey- town North, Wairarapa.