|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 4, Number 28. 14 July 1877 |
pp
Commentary|
|
1 289 |
▲back to top |
TE WANANGA
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
"TIHE MAURI-ORA."
NAMA—28. NEPIA, HATAREI, HURAE 14, 1877. PUKAPUKA 4.
MAKI TONORE
KAI-WHAKA-MAORI RAUA KO PARAHI.
KEI TE AVENUE WHANGANUI.
PAERANI ME ANA HOA
HE KUPU PATAI.
Te Wananga
Kotahi Putanga i te Wiki
HATAREI 14 HURAE, 1877
|
|
2 290 |
▲back to top |
TE WANANGA.
engari kaati ano i to naianei ahua, ara i te ono marama.
10. Ko nga rarangi 79, tae noa ki te rarangi 82, o
mea ana. e pai ana kia hokona te hea o to Tamariki, i
etahi taima e pai ana tenei, engari ki taku mahara
ma nga tangata tokamaha o te Karaati e whakaae, ka
tahi ka pai.
11. Ko nga rarangi 83 tae noa ki 87. e mea ana mo
nga rori. E rite ana to ratou ahua ki te Ture o naia-
nei, a e kore au e whai kupu mo enei.
12. Ko nga rarangi 95 tae noa ki 98, e mea ana ki
nga utu e puta ki te Kawanatanga i runga i nga hoko
me nga reti o nga whenua Maori. He mea nui tenei
i runga i te ahua o te ture o naianei e utu ana te ta-
ngata hoko, ki te Kawanatanga, i te £10 pauna rao te
rau pauna e puta ana ki te Maori i te tau, a mehemea he
riihi ko te tangata kei a ia te riihi ka utu ki te Kawana-
tanga i te £10 pauna mo te £100 pauna e puta ana ki
te Maori i te tau. Ahakoa ko te Pakeha ki te utu i
tenei ki te Kawanatanga, ko te tino tangata kei te utu
ko te Maori. Mehemea ki te Mahia te Pakeha ki te
hoko ki te reti ranei i tetahi whenua a te Maori.
Kaore e wareware i aia taua moni ma te Kawanata-
nga, na reira ka iti iho tana utu ki te Maori, mehemea
kaore he utu mana ki te Kawanatanga. Kanui
ake tana utu ki te Maori, ko tenei utu ki te Kawana-
tanga, me whakakore.
Kua rongo au e kiia ana e mea ana te Kawanatanga
ki te tu tenei Pira hei Ture, ki te hoko te Pakeha i
te whenua a te Maori me utu taua Pakeha i te £30 ki
te Kawanatanga mo te £100 e puta ana ki te Maori.
He kino nui tenei mo te Maori, no te mea ka tahi ka
iti rawa te utu mo a ratou whenua.
13. Ko nga rarangi 113 tae noa ki HO, e mea ana
ki nga whenua i te hokona i te rihitia e te Kawanata-
nga i muri iho o te tau 1870, tae noa mai ki naianei.
Kua puta taku kupu mo tenei, a mehemea ki te ata
tirohia e koutou enei rarangi tena o marama.
|
|
3 291 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Te Wananga
Published every Saturday
SATURDAY, JULY 14 1877
|
|
4 292 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Te Apiti
Wamarama
Kairakau
NGA RONGO KORERO
TE WHAWHAI A TAKE RAUA KO RUHIA
|
|
5 293 |
▲back to top |
TE WANANGA.
a te Ruhia e noho ana, a he nui o tana ope i mate i
te aanga a te hoa riri.
Ko te Ruhia, e whati haere ana ki te taha ki te tonga
o te Pa a te Take i Kaa.
Ko te ope a te Take, hei Haumi mo te Pa i Kaa,
kua tae ki Kaa, a ko taua Pa ko Kaa, kua tino noho-
ia e te Take hei noho tuturu ma ratou.
Ko te ope kaipuke manuwao a te Ingirihi kua rere
atu i Kirihi, a kua rere ki Pihika, kahore kau te iwi i
mohio ki nga kupu ako ako a te Kuini ki nga Ranga-
tira o ana kaipuke manuwao.
Ko te ope taua Hoiho a te Ruhia, kua tae ki Timo-
pa. E kiia ana te take i tonoa ai nga kaipuke manu-
wao a te Kuini, kia rere ki Pahika he mea kia tata ai
te korero a nga Rangatira o ana manuwao e noho ana
ki te ariki o te Kuini i taua Takiwa.
Ko nga iwi o te Pukariana. Kua muru i nga tao-
nga o nga iwi e noho ana i te Pa i Patowera.
Kua tu te parekura nui i Ehia, a ko te Ruhia te
mea i tino mate i te Take, a ko te Kuhia kua riro ki
Araki noho ai kia taa ai tona manawa, i muri ona i
mohungahunga nei i tana hoa riri i te Take.
Kahoro ano he wahi a te Ruhia, ona e whakaeke
nei i te Pa i Patama.
E kiia ana kotahi rau e rua te kau mano o te ope a
te Ruhia kua whiti i to awa i te Tanupi, a kua tae ki
te taha o te awa i nohoia e te Take. A ko nga. pu
repo a taua ope he mano tini. A ko te ope tulei a
taua mano. kua tae ki nga maunga i Harakana titiro
haere ai i te hoa riri i te Take kia kitea ai e ratou.
|
|
6 294 |
▲back to top |
TE WANANGA.
.
whenua mo matou
Karanama Whakaheke : E tono ana matou ki a koe, kia
whakaaetia mai ta matou tono, i runga ano i te hoatuta-
nga, i te whenua me te moni ki aua iwi, i whai hara nei
ki a te Kuini. I puta ano i mua he tono ma Ngati-Rau-
kawa, ki a te Makirini, i a ia ano e ora ans ; a pai mai
ana ia. Akuanei ka puta mai ano he raruraru ki a korua
ko Waikato, a mari ake nei, ka riro noa atu ano o matou
whenua i waho ; waihoki, ko matou kua whenua hokona i
raro, me whakaputa mai tetehi takoha kia matou. No te mea
Be whenua no matou tupana DO mua i ho. Titiro hoki,
kua hoata, e koe he moni takoha mo Tararua ki nga iwi
nona tenei whenua, i whakataurekarekatia nei e nga iwi e
tora ; riro tangata, riro whenua. Na, to taenga, mai, ka
til mai ano aua iwi ki runga. E mea ana matou," He aha
ra i mana ai te tono ana iwi, i kore ai ta matou ta enei
iwi e toru ?"
Eru Tahitangata : E tautoko ana au i te korero a Hema,
no te mea, i puta ano he kupu i mua, ki te hokona a Wai-
kato, kia puta mai tetehi takoha ki a matou. Ko tenei,
me mana i a koe tenei tono a matou.
" Nopera te Ngiha, (Ngatitoa ki Porirua) : I tu ake ai au
mo Porirua. I te hokonga o Porirua, ka whakatakotoria
ta rohe ki te Maori ki te Kawanatanga, noho nei, me te
mahara tona matou no matou ano taua whenua i tua o te \\
rohe, DO te tairua i tu ai te Kooti, ka tangohia a Porirua e
te Kawanatanga, kaore nei au i inoino he whenua Kawa-
natanga ano tera ; kia tika ai te tango. Ko tenei mahi
na nga Komihana o nga whenua rahui ; engari e kore koe
e kaha ki te utu mai i aku korero, no te mea he iwi tahae
koe te Kawanatanga i o matou whenua ; titiro ki tera
whenua ki Tararua, ki tera whenua oku, i mohio nei au,
kua riro i au i te raa o taku patu, waiho ana nga. iwi nona
hei pononga ma enei iwi e toru ; i te mea noku te mana ki
runga i a ratou, to whakatikanga ake he hoatu moni ma
ana iwi. Mehemea nau, na te Kawanatanga tenei rau I
patu, kua mau te whenua, ko tenei e te Minita nei, wha-
kahokia mai a Porirua kia mohio ai au he aroha tou kia
matou.
Matene te Whiwhi : E whakatika ana au ki nga korero
& Wi Parata, no te mea hoki, ko nga panui a te Kooti ka i
puta tonu nga Karauna Karaati i taua, ra i Ťti ai tu Kooti,
inaianei, kua oti katoa etehi o matou whenua te Kooti.
Te Rata Porana, (Dr Pollen)
Ngatiraukawa
|
|
7 295 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Te Rata Porana
Dr. Pollen
RETA I TUKUA MAI
KI TE ETITA O TE WANANGA
|
|
8 296 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Kooti i ata titiro atu he tangata tino mohio tetahi, ko tetahi
he tangata kuare, ka ata rapurapu marire te ritenga e ata
kitea ai te hanga o taua tangata.
9. Ko etahi whenua e riro ana i runga i te ahi ka roa,
me to noho tuturu i runga i te whenua o nga tipuna, tae
noa mai ki ona ari, kaore te Kooti e ata rapa ana ki te tika
rawa taua ahi ka roa. No te mea he maha nga ahuata-
nga o tenei hanga o te ahi ka roa, me te noho tuturu i
runga i te whenua, ko tetahi ahua o te ahi ka roa, he tangata
haere noa ka noho i te kaainga o tetahi tangata, ka roa, ka
manaakitia atu e taua tangata, tae noa mai ki tenei wa, ka
whakatika nga uri o taua tangata haere noa ra ki te
korero take ki taua whenua i runga i te matauranga.
Akuanei ka hinga te tangata tuturu nona te whenua, i te
noho roa, me te ahi ka roa, me te matauranga o taua
tangata haere nei, na, kaore te Kooti e ata rapu marire i
tenei.
9. Ko tetahi ahua o te ahi ka roa, he tangata rangatira
nona te whenua, ka haere ia ki nga wahi pai o te whenua
mo te ngaki kai ranei, mo te pa taua ranei. Heoi ka
waiho e ia etahi tangata hei tiaki mo tana whenua, hei
mahi kai atu ranei mana i taua whenua, tae noa mai nei
ki tenei taima, waiho tonu e te Kooti hei take tika mo
aua tu tangata, hei he mo te tangata nona ake te whenua.
10. Ko etahi whenua e riro ana i runga i te kore pai
atu o te tangata nona te whenua ki te Kooti, i te mahara
o taua tangata, e kore ia e ahei ki te tu ki te aroaro o taua
taua tangata i te nui pea o tona matauranga, i te kore
ranei ona e pai ki nga Ture o te Kooti, waiho ana e te
Kooti Lei take rironga mo taua whenua i te tangata e tono
aua i te Kooti.
11. Ko tetahi take o te whenua e riro ai i te tangata i
roto i te Kooti, kotahi ano te tangata nona te whenua,
akuanei ka moe taua tamaiti ana i tetahi wahine, ka hoatu
e ia tetahi ona whenua hei kaainga mo tera o ona tamariki.
akunei tioho tahi tonu ratou ko ona tuakana i ranga i taua
wahi, tae noa mai ki tenei wa, waiho tonu e te Kooti hei
take rironga mo tena wahi i te matamua, hei take urunga
tahitanga ranei mo ratou katoa ki tatia wahi.
Wairarapa
Uruokakite
Papawai
Ripeka Whakatarau
Manihera Rangitakaiwaho,
| NA H. T. TE WHATAHORO.
Wairarapa.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
Hami Potangaroa, Hemi Porua,
Kingi Potangaroa, Karaitiana Whakarato,
Wiremu Hoera, Hirini Manuhiri,
|
|
9 297 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE TARO MA TE IWI.
TE KARUTA
Waipawa.
|
|
10 298 |
▲back to top |
TE WANANGA.
POROHIPEKE TUPARA.
He hoiho Reihi e hokoa ana.
KO te tino hoiho Reihi tenei ka whakaatutia nei. Ko tona
Ingoa ko POROHIPEKE TUPARA, ka hokoa e Paora
Ropiha. Ka tae ki te 9 nga tau. he uri aia na TANA KA
TANARA o Wairarapa, a tetahi Pakeha rangatira, ko Rata
Pauehi tona ingoa. Ko te whaea o taua hoiho, ka hokoa nei,
ko TUKAREAHA, ko tona kaainga i u mai mai ai taua hoiho
nei, ko Papatupe. He hoiho tenei a POROHIPEKE TUPARA
i whakatupuria e ahau, e Paora Ropiha i Porangahau nei, be
hoiho paku i nga hoiho Reihi katoa. He hoiho kaha ki te
mau i nga taimaha e kiia ana e te Reihi, a nana nga Reihi
peke taiepa e ru» o Kaikoura i tango. Tau ana te mate
whakama ki ona hoa, he hoiho tere aia ki te oma Reihi, ahakoa
nui nga taiepa, me awa wai. kore rawa atu he ngakau
mataku o taua hoiho. I kite tonu te tokomaha o te Pakeha.
o te Maori i te mahi a taua hoiho nei i aia e whakatuturia ana
me ona hoa Keihi. Ka whakaatu taua nanakia i tona maia
tangs, me tona manawanuitanga ki te peke i nga taiepa
tiketike, me nga taiepa hakahaka, me nga awa wai i
whakapunitia i taua awa i Kaikoura i taua haora, pena te
mahi a taua hoiho, me te mahi a te manu ririki a te Tiwai-
waka a te Kopara, te kitea te taunga o ana waewae ki te
whenua, ko tona ahua i pena tonu me te Matakokiri, te mau i
te kanohi o te tangata te titiro atu ona waewae te tunga ki te
whenua, me te mana Kahu e tiu ana i te ra o te Warn, ko te
rite o taua hoiho ; i te tau 1876 i puta ano i Kaikoura, i tetahi
tan i puta ano ai i tetahi Reihi nui i te Waipukurau, ko Hare
Tawaki tona kai urungi, i puta ano ia i Aha wheraka i nga tau
e rua, ko Iraia Kopiha tona kai urungi, i puta ano i Hamurana
ko Iraia tons kai urunga, i Eparaima i pata ano ia i nga tau
e toru, ko Iraia Ropiha tona kai urungi, i puta ano i Wairarapa,
ko Iraia Ropiha tona kai urungi, i puta ano is Porangahau, ko
Iraia Ropiha tona kai urungi, heoi. Me haere mai te Maori,
me te Pakeha ki te hoko, me hari mai nga uta, ka hoatu. Eo
ia tenei, ka hoatu e au te hoiho i ranea o te toru rau pauna, e
£800.
S3 NA PAORA ROPIHA.
PAORA ROPIHA.
HE PANUITANGA
TE HOHIPERA O HAKU PEI.
J. A. METE
Hekeretari.
Panuitanga ki nga Pakeha.
IHAKA KAAPO.
OTENE POMARE.
NOTICE TO EUROPEANS.
IHAKA KAAPO.
27 OTENE POMARE.
PANUITANGA.
TE HAPUKU.
Te Hauke. Hune 26 1877
Notice to Poachers.
HAPUKU.
Poukawa, June 26 1877.
TE REREWEI O NUI TIRENI.
Na te MIRA.
Tumuaki tiaki Rerewei.
Nepia.
|
|
11 299 |
▲back to top |
TE WANANGA.
MANAIA, HE TIMA
Wairoa
HE PANUI KIA RONGO TE KATOA
KAUAKA
NA TIPENE MATUA.
Hune 2, 1S77. 16
NOTICE TO THE PUBLIC.
TIPENE MATUA.
PANUITANGA.
HONE RAUTAHI.
PANUITANGA.
i \_\_\_\_\_
WAHIE WAHIE : HE WAHIE MA KOUTOU.
KO taku korero me miri haere i nga taha tika o
Hukarere tae noa ki te Peti huri noa mai i
Puke Mokimoki Huri noa ki te taone haere noa ki
nga Kohe katoa o Heretaunga, e nga rangatira Pakeha
me nga rangatira Maori ka whaka atu ahau i nga
taonga o toku toa kia mohio koutou. He Matai, he
Tawa, he Rimu, he Maire, he Kahika, he Whinau, he
Rata. Me nga wahie katoa kei toku toa e tu ana. E
nga rangatira Pakeha, me nga iwi Pakeha e nga
rangatira Maori me nga iwi Maori, me haere mai
koutou ki te hoko i nga taonga o toku toa kei te
Takapau e tu ana ko Tawhao, te ingoa o toku toa, £3
15s., (e toru paunu te kau marima herengi) mo te
koori, kotahi ka ahu ake whakarunga.
NA HIRAKA TUHUA,
Takapau, Aperira 21, 1877.
NOTICE.
Firewood ! Firewood ! Firewood !
I BEG to inform the public of Napier that I am
enabled to supply the following timber as FIRE-
WOOD :—Matai, Tawa, Rimu, Maire Kahika (white
pine), Whinau, and Rata, at £3 15s. per cord, at
Takapau.
HIRAKA TUHUA,
Takapau.
April 21, 1877.
Panuitanga ki nga Maori, o Te Waiohiki, o Ngata
hira, o Te Pawhakairo.
KA haere atu ahau i nga Mace, me nga Weneti, me nga
Paraire oia wiki, oia wiki, kia koutou, ki te hoko i a
koutou kaanga. A o tatari ahau i reira i re Tepara hou &
Makitanara, a tae noa ki te wana karaka o te taima o te tina.
i Ko to utu mo te kaanga e 5 herene mo te puhera, Me utu ki
i te taonga hei utu ranei mo nga nama.
HENARE ROPITIHA.
| NOTICE.
I HEREBY give notice that I will put; into the Public
Pound all Cattle an.l Horses found STRAYING in my
Paddock, in the MATAHIWI District. That is, the cattle and
horses belonging1 to Europeans.
21 NIKERA WHITINGARA.
|
|
12 300 |
▲back to top |
TE WANANGA.
H E P A N U I.
HE PANUI mo te matou whenua mo te Kena he hiahia
no matou ki te Rihi, mau e tuku atu ki te re o Pakeha.
Ko nga eka o taua whenua 65. Ki te mea ka pai te
Pakeha me haere mai ki a matou,
NA RATIMA TE WHIRI.
NA AHIPENE TE WHIRI.
NA HEMI TE WHIRI.
NA ROTA POREHUA.
O tira na matou katoa.
NOTICE.—LAND TO LEASE.
WE hereby give notice that we have 65 ACRES of
LAND to LEASE, called Te Kena. Any one who may ,
wish, to lease, apply to the undersigned. i
RATIMA TE WHIRL i
AHIPENE TE WHIRI. -
HEMI TE WHIRI.
ROTA POREHUA.
Pakipaki, 2nd July, 1377. 2S
HE PANUI.
HE Whenua e hiahia ana matou ki te rihi, ko te ingoa ko
Te Waiongakohanga, he whenua. karauna karai,
Ko ona eka tenei 66. Kia tere te tuku i e nei reta e rua. ki a
wawe, te kite nga hoa Pakeha, e hiahia ana ki te whenua
mo ratou.
NA RATIMA TE WHIRI.
NA AHIPENE TE WHIRI.
NA HEMI TE WHIRI.
NA ROTA POREHUA.
O tira na matou katoa.
NOTICE.—LAND TO LEASE.
WE have 66 ACRES of LAND,