TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
  VOL.  III.]                     AKARANA,      AKUHATA      1, 1861.                     [No. 5.
   MARAMATAKA     MO AKUHATA.     

  Hei te 7 o nga ra Hua ai te Marama.
  Hei te 20 o nga ra Kowiti ai te Marama.

                       
1   Tarei     
2   Parairei   
3  Hatarei   
              
4   Ra Tapu   Waiata 19, 20, 21.
5  Manei    
6   Tarei      
7   Wenerei   
8   Tarei
9   Parairei
10  Hatarei   

11  Ra  Tapu    Waiata 56, 57, 08.
12  Manei    
13  Turei
14  Wenerei
15  Tarei
16   Parairei
17   Hatarei

18   Ra Tapu   Waiata 90, 91, 92.
19  Manei
20  Turei
21   Wenerei
22   Tarei
23   Parairei
24   Hatarei    
                      
25   Ra Tapu    Waiata 5 19. 33—72.
26   Aianei    
27  Turei     
28   Wenerei   
29   Tarei    
30   Parairei   
31   Hatarei

E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 

      TE HAEATA.

I     AKARANA, AKUHATA 1, 1861.
i   \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_   

    NGA  KINO O TE  WHAWHAI
            NA RONGOMAU.
   o. Koia  tenei te lino kino rawa o te
 whawhai,  e whakahe ana i te tangata mo tera
 ao!  Kere, mehemea mo  tenei ao anake
 te tangata—he   kino iti te kino, he kino
 poto.  Mehemea  ko tona kainga pumua
 tenei, me whawhai noa iho. me patu noa
 iho, me kino noa iho—e kore e roa kua
 mutu.  Tena ko tenei, ko tona timatanga
 tenei, ko tona whakamatauranga  tenei.
I He atu i konei—he tonu atu ; kino atu i
I konei—kino tonu atu.  Koia Te Atua i
 tuku mai ai i tona pukapuka kia mohio
 ai te tangata ki nga tikanga e ora ai ia i
 tera ao ; kia tika ai te tangata ki to Te
 Atua kainga pai.   Koia matou ka tohe
 nei ki te tangata karakia, kia ripeneta kia
 whakapono  kia whiwhi  ai ki te oranga
 tonutanga.   Tena, e pono koia te kara-
 kia i runga i te whawhai? E mau koia
 te whakapono  i te iwi  patu tangata?
 Huaatu ko te tiwai o te whakapono he
 aroha.  Tena ; E haere tahi ana te aroha
 me  te riri ? E haere  tahi ana te aroha
 me   te patu tangata?   E —kei  tiniha-
I ngatia koutou, e kore e haere tahi nga
mahi a Hatana me nga mahi o te Atua;
! e kore e haere tahi te pouri me te ma-
 rama.    E  karakia ana pea tetahi o te
 iwi ngangare—he  karakia pehea ra nei—
 e—he   karakia pehea ranei?—he karakia
 kua whakananua  ki nga toto, ki nga ta-
| renga, ki nga auetanga o nga tupapaku.
 Ki taku whakaaro e kore e ora te wha-
 kapono ki te pera. Tena, he taonga iti
 te whakapono kia maumauri ai? Ahakoa
 kihai te tinana i mate, ko te whakapono
 i mate,  na  kia rahi  tena matenga ! 
 Ngaro ana tona whakapono, ahakoa ora
 ana te tangata, he aha te pai? Ahakoa
 riro i a ia te whenua, riro i a ia te kaha, 
 te wikitoria—he aha  te pai, ki te ngaro 
 tona whakapono ?                  !
   Taku taenga am ki te kainga whawhai,
 titiro ana ahau, ko nga tupapaku e takoto
 ana, ko nga pouaru ko nga tamariki e
 tangi ana, ko etahi e whakahemohem0
 ana, ko etahi e aue ana,—ko nga tangata
 ora e tarai kawhena ana, ko etahi e ka
 rakia ana.   E—ka    whakaaro ahau ki
 nga wairau o nga tupapaka kua riro atu
 


 ka whakaaro  ahau, he aha kei tena ka-
 rakia ?  Ma  tena karakia ka aha ai te
 wairau kua riro nei ? Huaatu  i haere i
 runga i te he—he  tonu atu ; i haere i
 runga  i te riri— riri tonu atu, i haere i
 runga i te whawhai, whawhai tonu atu 
 Aue ! te wehi o tenei whakaaro ; otiia he
 whakaaro tika ra.  Mehemea  ko nga
 tinana anake i whawhai—ae—tena  i riri
 ngatahi —te tinana me te wairua, ko nga
 wairua hoki kua whawhai muri iho ko
 nga tinana, na te wairua hoki i tono te
 tinana kia ngangare, he pononga kau te
 tinana, ko te wairua  te rangatira, na te
 wairua te tikanga whawhai  ; waihoki,
 hinga ana te tinana i runga i te whawhai
 —haere  ana te wairua i runga i te wha-
 whai, na ko  tana mahi tonu ano!  Hi-
 ngahinga ana nga tinana o tetahi—hinga-
 hinga ana nga tinana o te tahi ; rere ana
 nga wairua o te tahi, rere ana nga wai-
 rua o tetahi; na, kei tera ao e ririri ana,
 e papatu ana, e haehae ana, e tino kino
 rawa  ana  tetahi ki tetahi, ake, ake,
 ake.  Na, ko te tino whawhai tena, ko
 nga wairua kei te reinga e whawha: ana ;
 me  nga rewera e  matakitaki ana ki a
 ratou, " Tena, tena, kia maia, kia maia,
 ta koutou pai hoki tena i te ao maori ta
koutou mahi  hoki tena ake, ake, ake; i
pai koutou kia whakamamae  koutou i a
 koutou, ina koia tena, tena kia toa, kia
 toa ; tenei ta ahi, tenei te whanariki,
tenei te kapura ka tonu, tenei nga paura
o  taku kainga o  te  reinga, tenei nga
mata  o te reinga, tenei nga pu o taku
kainga o  te reinga,  tenei nga whatitiri,
nga uira, nga riri o te Atua hei rakau «ua
koutou—kia  kuha, kia kaha !  Hua noa
ahau,  maku  koutou  e to  mai ki te
reinga, kahore, na koutou koutou i tura-
kiraki mai, na koutou  tenei mahi wha-
kamamae i a koutou, ina mahia ra, mahia

                                    TE  HAEATA.
to koutou mahi  pai—kia  kaha, kia ka-
ha—e   kore e pau nga paura, e kore e
pau  nga whanariki, e kore e pau nga
kapura, kokiritia, kokiritia."
  Na ka rongo ratou ki a Hatana ma e
tawai penei mai ana ki a ratou, me nga
whatitiri,-me nga uira, me nga mamae,
me nga ahi, me nga  reo, rae nga aue-
tanga, me nga tarenga o tera kainga kino
o te reinga.  Na ka tangi ratou ka ma-
taku, ka haurangi, ka rere ki te kawhake
i a ratou,—e, ka  rere ki hea?—Hiahia
kau ana kia hoki—kei hea he putanga?
Hiahia  kau ana  kia mate,  koi hea he
matenga?   Riri kau ana, ngaungau kau
ana, aue kau ana, mamae kau ana ake,
ake, ake, e  kore e mutu. Kei ki mai
koutou, " He  wairua  kau tena e kore-
rotia nei."   Ahakoa,   he aha  koia te
wairua?  Koia tena te tino tangata ? He
mamaetanga   koia to te tinana me ka
 riro te wairua? Kahore ra hoki, e takoto
kau ana he tupapaku kau, ko te wairua
te tino tiwai, te tino tikanga o te tangata.
Otiia, mo te tinana ano tenei tino tukunga
kino o te whawhai! Ahakoa, hemo ana
 te tinana, tanumia ana, ka ngaro, ka po-
popopo, ka memeha, tenei ake! Hei (e
ra whakamutunga,  ka whakaarahia nga
 tupapaku e Te Atua—na. ka, whakahokia
 mai nga  wairua, tona wairua ki tona
 tinana, tona wairua  ki  tona  tinana.
 Na, ko te ahua i male ai te tangata, ko te
 ahua e ara ai; ko te tikanga i mate ai,
 ko te tikanga e ara ai; i mate i runga i
 te kino, ka ara kino; i mate i runga i te
 whawhai, na, ko taua tu ra ano, me ka
 ara. Aue! te mataku o te iwi kino ! Ka
 tangi te tetere nui o Te Atua, ka karanga
 mai ki te ao katoa, kia haere ki te wha-
 kawa, ka whakaminea  kotoatia nga iwi
 kino ki tona aroaro,—na, ka pehea koia
 nga tangata maia?   Ka  maia ranei i
 reira? Rere, kei a Hoani te kupu, kei te
 Whakakitenga, Upoko. 6. 15/17,  "A
 ko nga kingi o te whenua ko, nga tangata
 nunui, ko nga tangata taonga, ko nga
 rangatira mano, ko nga tangata mana, ko
 nga pononga katoa, me nga rangatira ka-
 toa, i whakapiri ki nga ana, ki nga toka
 onga  maunga; a ka mea  ratou ki nga
 maunga, ki nga toka. Taka iho ki runga
 ki a matou, a huna  matou i te kanohi
 ona e noho ana i runga i te torona, i te
 riri hoki o te Reme."  Ka  kite ratou  i
 nga tangata i patua e ratou, na, ka wiri,
 ka whakama, ka mataku. Ka  rongo ki
 te reo nui o te Kaiwhakawa e ki ana ki a
 ratou, "Haere koutou kua oti nei te kanga,
 te kai mahi i te kino, te kani patupatu ta-
 ngata; Haere ki te ahi ka tonu, i hanga
 e ahau mo nga rewera—haere ki te kainga
 o to koutou Rangatira whawhai, ko reira
 koutou whawhai ai, ka tonu ai i te ahi
 whanariki."  Na, ka turakina  ratou, ka
 hinga, a, hinga  rawa,  rere rawa, tu
rawa atu kei te kapura ka  tonu, kei te
kopua pouri o te reinga. Kei reira ano
o ratou hoa  riri, kei reira nga rewera.
kei reira nga tupapaku i kohurutia e ra-
tou, i hinga i a ratou i te parekura ; kua
ara, kua ora, kua reweratia ; na, ka tahi
ka timatangia, houtia ta ratou whawhai!
—whawhai,  whawhai mutunga kore, wha-
whai, whawhai reinga! Ko nga pu maori,
kua mahue, ko nga patu maori, kua ma-
hue; he whawhai reinga, he pu reinga,
he patu reinga, he kapura reinga, he ma-
mae reinga, mo te tinana mo te wairua.
Me  Hatana ma, e tawai tonu ana, e wha-
kangau tonu ana.  Me  te riri nui o Te
Atua Tapu Rawa,  e pehi tonu ana, e
whakamamae   tonu ana i tetahi, i tetahi,
ake, ake. ake. Aue ! ka pai te pakanga
Maori, ka pai te patu Maori, he pai te
mate Maori;  pa kau te mata ki te tanga-
ta, kua hinga, inamata, kua mutu te ma-
mae,  heoi ano. Tena, ko te whawhai
reinga, ko te mamae mutunga kore, ko.
te riri tonu, no te ngau tonu o te kapura,
tauake,  tau ake! ake —ake-ake—ake.
Aue! Taukiri—Taukiri e!  Ete whanau,
e te whanau—e—whakaarohia  mai—e—
whakaarohia  mai taku korero.  E, aro-
hatia  o koutou  wairua.  Rere,  ko  te
whenua kua memeha ke, ko nga mea ka-
 toa o te ao nei, kua memeha ke, kua pau
ke  i te ahi, ko o koutou tinana, me o
 koutou wairua, i maumau ria mo enei mea
memeha, e ora tonu ana, e mamae tonu
ana, e tangi tonu ana i roto i te ahi o te
 reinga. Ko  te Rangi, eo te kainga pai i
whakaritea e Te Atua hei kohoanga, hei
rangatiratanga mo  tatou—kua   mahue,
kua whakakapia  nga tatau, kua tutakina
koutou  ki roto ki te whare herehere o
Hatana—kua  mau  nga meka meka, kua
ka nga ahi, kua pa nga mamae, kua piri
nga whanariki.—kua puta nga tangi, kua
tetea nga niho, kua  hari nga rewera.
Aue ! he Aue tonu—tau maha—tau mano
—mano   tini nga tau. Kahore rawa he
mutunga!
   Ka pai, e korero ana tatou i runga i te
whenua.  Ahakoa mo te ra whakawa ta-
ku korero, mo te reinga taku korero, he
 korero pono hoki, e hari ana (aku nga-
kau, no te mea kahore ano i tae noa mai
te ra whakawa, kahore ano koutou i tae
noa  ki tera kainga kino ki te reinga ; e
whanga  mai nei te Atua ki a koutou, e
 mea mai ana kia tahuri ki a ia, kia wha-
 karerea  te kino, kia tahuri  ki te pai,
 Koia hoki ahau ka tuhituhi nei i tenei pu-
 kapuka ki a a koutou, kia whakarerea
 te whawhai, kia Houhia te Kongo, kia
 Mau tonu te Kongo ki nga tangata katoa.
 Otiia, kei te mea mai pea tetahi tangata,
 " Kia pehea ka mutu  ai tena hanga te
 whawhai?"  Koia tena te tuatoru o aku
 kupu i kiia e ahau kia tuhituhia; aru,
 ko nga tikanga e mutu ai te whawhai.
           KAWHIA.

   Whakarongo  mai e  nga iwi katoa o
 runga, o raro, puta noa tenei motu katoa :
 e nga Pakeha hoki o runga, o raro, puta
 noa tenei motu katoa : whakarongo mai
 hoki e nga Minita o runga, o raro, puta
 noa tenei motu katoa.

   No te 29 o nga  ra o Mei i turia ai te
 Hunanga  o Ngatihikairo, o te Patupo, o
 Ngatitewehi; rupeke ake nga tangata ko-
 tahi rou : i turia ki  te Wharenui,  kei
I waengapu o Kawhia o Aotea. Te take
 o taua Runanga mo te Kingi kia whaka-
 kahoretia, ko te Kara kia whakakahoretia.
   Te tuatahi o nga tangata ka tu ka ko-
 rero, ko Hone  Wetere;  ko ana  kupu
; tenei : —
   Whakarongo   mai, e nga iwi katoa, ki taku
 kupu inaianei. E mea ana ahau kia whaka-
! kahoretia te Kingi me te Kara inaianei. He
! mea atu tenei naku ki a koutou, e Ngatihi-
 kairo, e te Patupo, e Ngatitewehi, kia whaka-
 kahoretia (a koutou i hiahia ai koutou i mua
 ki te whakatu Kingi, ki (e whakaara Kara.
 Na, inaianei me whakakahore katoa. Katahi
 ano te mahi kino, te mahi raruraru, te mahi
 wehewehe i nga tangata—te mahi wehewehe
| i nga Pakeha, me nga Minita, me (e Kawana-
 tanga hoki : kua wehe katoa nei i a tatou.
 Tena, he aha  te pai o tenei ritenga ? Kua
 matua  nei ratou ki a tatou, kaa tamaiti nei
 tatou ki a ratou : a, he aha ano te pai o tenei
 mahi  Kingi, whakatu Kara, tena kaa hoa
| aroha nei tatou ko nga Pakeha ; a he aha ano
i i wehea ai inaianei ? Tena, ki (e mea kua
 tau maha te lane raua ko Iana wahine e moe
 ana, a  ka tangohia pokaia  noatia e tetahi
 tangata i runga i to raua aroha, e kore ranei
 e aroha ? Ka aroha  ra, ta te mea kua roa
 rawa te Pakeha rana ko le Maori e noho tahi
 ana, e hoko tahi ana, e haere tahi ana, e
 korero tahi ana.  Mehemea  i  tangohia (e
 wahine i mua, i te mea kahore ano i nui nou
 te aroha, kua pai tena; mehemea i pena koa-
 toa i mua, i te timatanga taenga mai o te Pa-
 keha, na kihai i nui te aroha. Ko tenei, e hoa
 ma, whakakahoretia tenei mahi  Kingi, kia
 kore rawa. Kia ki atu au ki u koutou, i tono
 rongo au i (e kupu a Potatau. Heoiano te
 mahi pai ko nga ture anake, ko te whakapono,
 ko te aroha ki nga Pakeha, i rongo tonu au
 ki enei kupu, ki tona mangai. Na koutou, na
 nga iwi katoa i whakararuraru, koia ka he
 nga whakaaro  tika a Potatau.  Kia  rongo
 mai koutou : na te aha ia i hohoro ai te ngaro
 atu i a tatou ? Na te mea e tamia aua ana
 whakaaro tika e nga tangata katoa, ara, e nga
 whakaaro kore. Mehemea e noho tonu ana ki
 le aroaro o nga Pakeha, kihai ia i male. Na,
 kua mate ia. kua ora ake nga moa ora, kua
 whaki noa ano, kua pena ano me te whaka-
 wainga a nga  tangata a Potatau. Na, haere
 tonu atu ki Taranaki, ki Waitara, na te mahi
a te iwi kuare. Kia rongo mai koutou: he kupu
 pono taku inaianei. Whakakuaretia te Kingi.
 Ka tupu koia tatou i tenei mahi Kingi'! Kia
 rongo mai koutou, ka ngaro ra tatou. Nawai.'
 na tatou ano.
   Ka mutu ta Hone Wetere, ka whaka-

                                    TE HAEATA.
 tika ko Wiremu  Tauira, te Rangatira o
 Ngatitewehi : —
   Whakarongo  mai, e Hone Wetere raua ko
 Kingi Kikikoi. Ka whakaae au ki nga kupu
 a Hone  Wetere e whakapuaki nei ki te aroaro
 o tenei Runanga. Kin rongo mai koutou, e
 (enei Runanga. Me kore tenei mea te mahi
 Kingi me  to Kara, me kore inaianei. Kua
 ki atu au ki a koe, e Pingareka, i mua, hei
 aha, hei aha ? Na, inaianei kua tono rongo
 au  i nga kupu  tika, inaianei ka hari toku
 ngakau,   Kia rongo mai  koutou, e  tenei
 Runanga.  Toku  tupuna ko te wehi ki te
 kino, ko te wehi ki nga hara katoa ; te mea
 i pai ki toku tupuna, ko te ata noho, ko te
 pai ; inaianei, rito tahi (a toku tupuna  i
 whakaaro ai. Na, koia tenei, ko te Whaka-
 kapono.  Kia rongo mai koe, e Hone Wetere.
 Ka  tomo  au ki te korero.  Tanumia tenei
 mahi  inaianei ano, i roto ano i tenei korero-
 tanga   He kupu pono  enei, e tenei Runa-
 nga  katoa, me  korero tenei mahi  inaianei
 ano, me tuku atu enei kupu kia rongo nga
 iwi katoa o tenei motu, me nga Pakeha o te
 au  katoa, kia ahatia atu  tera iwi tera iwi
 korero atu ai i aua korero Kingi, whakatu
 Kara.  Kia rongo mai koutou. Ko  te wha-
 kamutunga  tenei o taku hamumu   ki Ienei
 mea  ki te Kingi.
   Ka mutu ta Wiremu Tauira, ka tu ko
 Hohua  Mouhaere, te Rangatira o te Pa-
 tupo: —
   Whakarongo  mai, e Hone Wetere raua ko
 Kingi Kikikoi. E  hari ana toku ngakau ki
 tenei korerotanga ki tenei huihuinga ka rongo
 nei ahau.  Kia rongo mai  koutou, e tenei
 Runanga.   Whakakahoretia  tenei mahi, te
 mahi  Kingi, inaianei ano, engari me titiro
 ra tatou ki nga kupu e korerotia ana e tenei
 whakaminenga.  Whakarongo mai, e Hone
 Wetere.  Ko ahau  te tamaiti pumau a te
 Atua ; taku mahi inaianei he mahi whaka-
 pono : a, i te oroko-taenga-mai o nga Minita
 a tae mai ana ki naianei, ko taku mahi tonu
 tena. Me  whakakahore te Kingi me te Kara,
 kia  kore  rawa.  Kati  te tinihanga a  te
 tangata, kati te hapai i tena mahi Kingi, i
 tena mahi Kara.  Tukua  ki raro o koutou
 kino, e mahi ki te oranga; whakahua  te
 waiata whakarongo.  E  Hone  Wetere, kua
 tae taku pukapuka ki Ngaruawahia : i mea
 atu au kia whakakahoretia tera mahi, te mahi
 Kingi me  te whakatu Kara : he tino kupu
 pono taku kia whakakahoretia. Ka  rongo
 nei au i tenei huihuinga, ka koa toku ngakau,
 ta te mea kahore hoki au e hohatia ki taku
 mahi whakapono.   E  hoa rua. kia kaha,
 tamia tenei mahi Kingi, mahi raruraru.
   Ka mutu; ta Hohua, ka whakatika ko 
 Kingi Kikikoi : —
   Whakarongo   mai e Hohua, e Wiremu.
 Naku hoki (enei mea i mahi, ara, naku a Po-
 tatau i whakai u, ua maua ko 5 Hoani Papita ;
ara, taku mahi i mua ae pupuru whenua ; 
rile tonu taku maui ki ta te Pakeha, ara, te
pupuru  whenua  hei tupuranga kai kia ora
nga tamariki. Ma  te hiahia ano ki te noho e
pai ana, e hara tera i te he o te Pakeha, e
ngari no tatou ano no te Maori, Rere : ka- :
hore  ano ahau i rongo i kite kia tango noa
te Pakeha i te kainga o tatou o te Maori, ka-
ore ano au i rongo.  Kia ata whakarongo
 mai  iana koutou, e tenei Runanga.   Na
 te mahi nei na te tangata ahau, ara, i wha-
 karongo atu ki nga tamariki ki nga mea kua
 kite nga Karaipiture, ka whakarongo atu ki
 te papai o nga kupu. Ki taku whakaaro hoki,
e kore e huihui nga tangata katoa ki te ta-
 ngata iti, engari ki nga tangata nunui anake :
 waihoki me  te ritenga Karaipiture me te ma-
 hi Kingi, e kore e pai ma nga tangata toko-
 maha, engari ma nga rangatira anake. Na,
 inaianei kia korero mai nga tangata katoa ki a
 maua  ko Hoani, kia mea mai kei a ratou te
 whakaaro  me te huinga o nga korero. Ka
 mea  ahau  na toku kuaretanga tenei, ko te
 rironga ma nga tamariki au e korero mai,
 ara, mo tenei mahi Kingi kua rongo mai nei
I koutou. E  tenei runanga, naku i whakatu
 tenei mahi te Kingi.  Naianei, e te whanau,
 ka kore i au tenei mahi Kingi te whakatu
 Kara, ka  kore i au inaianei. Kore rawa,
 kore rawa, e kore e tu inaianei, ta te mea ka
 nui te pouri. Katahi au ka mohio ko te mu-
 tunga tenei o ta nga tangata i tango ki tera
 mahi  Karaipiture ki te whakatu Kingi, ko
 tona mutunga tenei, he whawhai, he mate.
 He aha te pai o tenei mahi ? Takahia rawa-
 tia nga kino katoa.
   Ka  mutu tu Kingi Kikikoi, ka whaka-
 tika ano ko Hone Wetere: —
   Whakarongo  mai e te Runanga nei. Ka
 timata (e whawhai ki Taranaki, ka  puta
 taku kupu ki oku teina katoa, E hoa ma,
 kei haere koutou  ki tera mahi kino.  Na,
 kahore oku  teina i tae ki tera mahi, a tae
 noatia nei te mutunga o tera whawhai.  I
 naianei ka puta taku kupu ki a koutou, e te
 Runanga nei; ki te mea ka poka te whawhai
 i Waikato, ahakoa na te Maori i poka, na te
 Pakeha  ranei, kia rongo mai koutou, ekore
 rawa ahau e tae atu ki tena mahi kino ki te
 whawhai, kore rawa rawa. Ko taku kupu
 whakamutunga,  kua whakatakotoria e au te-
 nei i te timatanga o te whawhai ki Taranaki,
 a ka whakatakotoria nei ano e au i naianei.
 Kia rongo koutou, hei titiro ma koutou i roto
 i nga ra e takoto ake nei. Tenei ano tetahi
 kupu aku. Me  huihui ano tatou a mua ake
 nei kia noho tahi to tatou Minita, a Henare,
 hei reira korero ano tatou, kia whakarongo
 hoki to tatou Minita ki a tatou kupu, hei hu-
 rihuri hoki nana i a taotu kupu. Otira, me
 tu atu o tatou kupu ki nga iwi katoa o tenei
 motu katoa, kia rongo, kia kite ratou. .
                    HONE  WETERE.
  Kawhia, Mei 29, 1861.

KA  WHAKAMUTUA   E TE ATUA TE-
          NEI  WHAWHAI.

                Te Tuhana,
                         Hune: 26, 1861.
E HOA E TE PATARA,—
   Ka  tae mai te aroha o to Atua ki te
ao Maori nei.  I te timatanga kua matau
mai ia, e, ka kino teao. Ka mahara mui
ia ki ana tangata, e, maumau te mahi a
te Atua i a tatou.
  E nga tangata e moe ana i te wahine,
kia mahara kei mamingatia tau tamaiti e
nga rangatira raweke. Kia  pai te tika-
nga.  Tirohia te kupu a Rawiri e ki ana
  *' E nga wairangi, kati ra te wairangi."
  Ki taku whakaaro, e nga iwi e noho nei i
  te ao, me noho pai marire tatou, i ta te
  Atua mar» nui  i te ao, kati te whai ki
  nga ritenga o nga rangatira.  Tirohia te
  kupu e ki mai na, "He mea. kukume he
  mea  mea poa ki to ratou hiahia." Kei
  mate kau tau tamaiti. Maumau moe kau
  koe i tau wahine; maumau taurima kau
  koe i tau tamaiti ka riro i te reo ranga-
  tira ki te mate. He aha te  pai o tena
 i mahi o le pakanga ? Maumau te tangata
 I ki te reinga ! Engari te mahi ki te Atua
  ka tika. E nga  iwi o runga o raro kia
  marama  tatou. Titiro mai koutou ki te
  mahi a Taranaki raua ko Ngatiruanui, a
  te Atiawa, a Waikato; e pai ana koia ki
I ta koutou na titiro? Ki au, e he  ana.
I Ko wai ra he rangatira hei atawhai pani
i o tatou o nga Maori?  Ki  au, kahore,
  hore rawa rawa. No te mea kua raru-
  ngatia mai he kino ki a tatou i mua e te
  Atua i tenei whakatupuranga  tangata.
  Kia marama e nga rangatira te rapu ti-
  kanga mo tatou. Kua ki mai te Atua ki
  a tatou, •* me inoi a ka homai." He tika
  taua kupu a te Atua. Ma  wai  ranei e
  kite ai i te tahi rangatira hei atawhai pa-
 ni kia kaua rawa he raruraru.  E kore
 e ora te pani, ki te mea ka kino te tauri-
 ma ; e kore e noho te putao ki te mea ka
 he  te atawhai. Tena, ka pai te taurima
 ina ka  nohoia tana kainga e te tangata.
  Waihoki  ra ko te tangata, ara ko tera-
I ngatira, nana e atawhai i a tatou motu nei.
{ Koia tena ko le tika hei taurima i te wa-
 hine raua ko te tamaiti. E kore hoki te
 Atua e pai kia mahi rauhanga te ngakau
 o te tangata. Engari te kupa kei a Ma-
 tiu, "Matua   rapu i te rangatiratanga o
 le Atua me ona tikanga." Ko ana tika
 nga, ko te atawhai ko te pai, ko te mate
 kore.  Koia  ra tena, e nga iwi o Tara-
 naki, o Ngatiruanui. E ki mai ana a te
 Karaiti, kati te hara, kei riria tatou e ia.
                       NA TAMATI.
   [Tika rawa te kupu a Tamati, ko te tika
 hoi atawhai. Ha ! na wai i kawe mai te
 tika?  Koia ano tena, na te Pakeha i ka-
 we mai te tika me to ora  ko te Pakeha
 hei atawhai hei whakarangatira i te motu
 nei. Koia i mea ai, kati te whawhai ki
 te Pakeha.]

 TE HAHI  I MURI I A  TE KARAITI
 I TE tau 1200 M.K. ka karangatia e Pope
 Innocent III. he crusade, ara, he whawhai
ki nga  Waldenses. Te  tangata i uru ki
taua ope, whakapahemotia katoatia ake e.
uma  Pope  ona hara. 500,000 te ope i
whakarika. To ratou rangatira ko Simon.
E toru nga tau e patupatua ana taua iwi,
e tukinotia ana. To ratou tokomahatanga
kei Toulouse, he mea atawhai ano na
Raymond, rangatira o taua whenua. Na,

                                   TE  HAEATA.
kua  ara ano he taua. Na Louis VIII.,
kingi o  France.  Whakangaromia  e ia
taua pa  nui a Avignon; patupatua iho
nga  tangata katoa i roto. E  toru rau
nga pa tangata o Picardy i whakangaro-
mia i taua wa e taua ope. E rua tekau nga
 tau i patupatua ai nga Waldenses i taua
takiwa.  Kotahi  miriana nga tangata i
mate.  E  rima rau nga tau i kore ai e
tari te manawa o taua Hahi. Ka iti haere
te patu i tetahi whenua, na ka nui haere
i tetahi atu whenua; a kore noa iho he
whare  herehere hei nohoanga mo  nga
herehere.
   " Haurangi tonu taua wahine," te Hahi
o Roma, "i nga toto o te hunga tapu."
Kihai ano i ngata tona hiahia. Kihai ano
nga  Waldenses  i whakarere i to ratou
whakapono.  I whakapaea  nga hoia o
Menerbe  o tetahi pa e taia ki Spain; a,
kahore noa iho he wai.  Na, ka tukua
mai e ratou nga hoia o te Pope ki roto.
Katahi  tetahi minita ka whakaritea hei
kauwhau  ki a ratou kia tahuri ai ratou ki
ta te Pope. Na, ka hamama mai ratou,
ka mea, "Maumau  mahi! E kore matou
e pai ki tena tikanga." Katahi a Simon
raua ko te minita ka whakahau  i tetahi
ahi nui kia tahuna. Kotahi rau e wha
tekau nga tane nga wahine i tahuna ki
roto. Koa tonu aua tangata ra ; hamama
tonu mo ratou ka mate i runga i te wha-
kapono  ki a te Karaiti. Na, ka karanga
ratou ki a Simon, ka mea, "Tenei ake
ka wherahia nga pukapuka, a e kore koe
e ora i ta te Atua riri." Tokotoru anake
i wehi, he wahine, a tahuri ana ki ta te
Pope.
  1 tetahi atu wahi i herea totohi o ratou
ki runga ki te tepu. Na, kua mau nga
hoia ki tetahi ngarara; whakanohoia ana
ki runga  ki tona  tinana; potaeia iho
tetahi oko ki  runga ki  taua ngarara;
waiho iho kia ngau ana i taua tangata;
a tapoko noa ki roto ki ona whekau, a
mate noa taua tangata.
  Tetahi  atu, ko  Kirara, i herea ki te
pou, he mea kia tahuna. Na, ka ki atu
ia kia homai etahi kohatu e rua ki a ia.
Te homaitanga, kaki ata ia, "Kia kainga
ra ano  e ahau  enei kohatu, katahi ka
whakarerea  taku  whakapono."   Na,
rukea ana e ia aua kohatu, a tahuna ana
ia e ratou ki te ahi.
  Tetahi atu, he minita, tona ingoa ko
Arnold, i kawea ki te pou, ratou ko etahi
atu tokoiwa. Ka  tata ratou te hemo i
roto i le ahi, ka pokea nga ringa o Arnold
ki runga ki nga matenga o ona hoa. Na,
ko tana kianga mai, "Kia u ki te wha-
kapono, akuanei hoki tatou noho ai ki
Pararaiha."
  He nui  ano te patunga o nga Waldenses 
ki Germany.  Tetahi kai tukino o ratou I
ko Eckard, he monk.  Tona kitenga i te
u  o to ratou whakapono,  ka oho tona 
 ngakau, a ka ki mai kia korerotia e ratou
 a  ratou  tikanga. Na,  ka  korerotia e
 ratou, a tahuri noa iho taua minita ki ta
 ratou.  Na. ka kauwhautia a te Karaiti e
 ia, a ka hopukia e nga tangata o te Pope,
 tahuna ake ia ki roto ki le pa.
   Ehara  ano i te mea  ko nga  minita
 anake i patua i taua Hahi. He  kupu
 tenei na tetahi o aua minita ki te Pope :
 "Etahi o ratou, hopukia ana e to matou
 nuinga ;  kihai hoki ratou  i tatari kia
 whakaaetia atu e matou, tahuna ake e
 ratou ki te ahi. Heoi, koa noa iho taua
 hunga nei i a ratou e kawea atu ana kia
 tahuna. He aha, e taku matua tapu, te
 mea i kaha tonu ai taua hunga nei ? He
tamariki nei hoki ratou na Hatana."
|  Tahu  noa te Inquisition, tahu noa, kihai
i i mate te whakapono o nga Waldenses i
 Piedmont.  Na, ka  karangatia he wha-
 whai e Pope Innocent VIII ; 18,000 nga
 hoia i haere. Na, ka  turia mai ratou e
 nga Waldenses i runga i nga pari o nga
 maunga;  heoi ano a ratou patu he kopere.
 Nga wahine, kei te inoi ratou ki te Atua
 kia whakaorangia ratou—ora  ake ratou.
 Na, ka aroha to ratou kingi, a Piripi, ki
 a ratou; a ka ki atu kia kawea mui etahi
 o ratou ki a ia : " Ha ! na koutou i ki he
 tinana huruhuru nga tinana o nga Wal-
 denses, he kaki mangu, e wha nga rarangi
 niho ! Kahore,  he  tangata nei ano."
 Na, ka  kitea e ia te korero teka a nga
 Pikopo, a aroha noa iho ia ki a ratou,
 whakaorangia ake e ia. Kihai i taro, ka
 hokia ano ratou e nga Pikopo : tukinotia
 ana ratou, a taka te tau 1552 M.K.

    NGA WHAWHAI   O TE AO.
 No mua iho tenei hanga, te pakanga, no
 nga ra o namata hoki. Ko te mahi tenei
 e korerotia nuitia ana e nga iwi katoa o
 te ao. Ko  te korero mo te pai, mo te
 ata noho i iti, ko te korero mo te pakanga
 i nui.
   Kua rongo tatou ki nga pakanga  o
 Rawiri, o Kireona, o Hohua, o Mohi, o
 nga Kingi hoki i mua iho. (Kenehi 14.)
 Me i matau koutou nga Maori ki te reo
 Pakeha, ka korero ano koutou i roto i nga
pukapuka  Pakeha, i nga tikanga o nga
pakanga o nga Kingi o Ihipa, o Papurona,
o  Ninewe, me era atu Kingi. Kohea
hoki te whenua i kore ai te pakanga? Tae
rawa atu a Karamapuhi ki Amerika i te
pito kitenga o taua whenua, e pakanga
ana ki reira. Ka tae mai a Kapene Kuka
ki Aotearoa nei, rokohanga mai e pakanga
tonu ana nga iwi.
   Kei mea te tangata, koia ano tena, ko
te mahi tera a nga iwi katoa; ko te mea
tena i whai ingoa nui ai te iwi. Kahore,
kore rawa : na te kino o te tangata i tupu
ai tenei mahi. "Nohea nga pakanga me
nga ngangaretanga i roto i a koutou ? he 
 teka ianei no tenei, no o koutou hiahia e
 whawhai ana i roto i o koutou wahi?"
 He  tohu nui tenei mo te tikanga o  te
 ngakau ; e he ana hoki, kua puta ke i to
 te Atua  ritenga,—ta te mea   kua kino
 katou te tangata, ka tupu tenei hanga te
 whawhai.
   Me whakaaro  tatou ki etahi o nga hua
 e whakatupuria nei e te pakanga.
   Ko te mea nui, ko te mate ka pa wha-
 karere  mai ki  te tangata ; riro ana te
 tangata i te wahi  iti e tu ora ana, e
 pukana ana pea, e ngeri ana, e whakakaha
 ana i a ia ano, inamata, i runga i ana
 hanga, paku una te pu a te hoa  riri, u
 ana ranei  te patu, hinga tonu  iho te
 tangata ora, rere aua te wairua ki te aro-
aro o te Kai-whakawa, kamokamo kau
ana  te kanohi kua hemo, tu kau ana te
 wairua ki le aroaro o te Atua. Ka mau
 te wehi!  Hei  aha ranei te tangata i
 porangi ai ki tenei mahi kia penei ai he
otinga mona? Hei aha tana tohe kia mutu
 tata tana noho ki te ao? Hei uha ranei
tana i mea ai kia hohoro le rupeke ana
ra ? Ka mahi te porangi!
  Aua  hoki e mea, e pai ana te mate, ka
mate, mate ana i runga i te pakanga;
engari tenei ka whai ingoa, tena ko te
mate noa iho, maumau te tangata mo le
wharo.   Ka tahi te kupu kuare ko tenei.
Hei aha te huhuatanga o te ingoa nui i
te mea e pirau ana te tinana i le urupa, e
tangi ana hoki  te wairua i te reinga?
Maumau  te tangata mo te mate!
  Kei  mea hoki e  kore e mate ki te
reinga te tangata e whawhai ana mo tona
oranga, e whakarite  anu  i te hiahia o
tana Kingi.  E ! kei whakaaro ki konei.
Kotahi ano te take e ora ai le tangata ko
te matenga o te Karaiti: kahore kau he
oranga i tetahi atu. Ka hinga le tangata
i roto i te whawhai, ahakoa e whakarite
ana  i te lure a tona Kingi, ki te mate
ripeneta kore, whakapono   kore, kore
rawa  e kite i te ora.
  Ka  nui nga una kino o te pakanga !
Ma  wai e korero ? Te taonga ka mau-
mauria, te mahi ka mahue, nga hua o te
whenua  ka takahia, te kai ka kore, te
tangata ka hemo, te turoro ka tokomaha,
he ringa whati to tetahi, he waewae toti-
toti to tetahi, te pani, le pouaru, le tama-
riki ngaro, kia maha ! Te taea te korero !
E! me  tohe tatou ki te inoi ki te Atua kia
whakamutua  tenei hanga te pakanga ki te
ao katoa ; kia noho hoki nga iwi katoa i
runga i te marietanga.

KIA kawa te kino, katahi ka reka te Ka-
raiti ki te ngakau ; kia rongo ki te manaha
o te kaio katahi ka rapu okiokinga ki a
Ihu-