|
loading...|
|
Te Haeata 1859-1862: Volume 1, Number 5. 01 August 1859 |
pp
Abstract 
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE HAEATA
TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d} " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga." { TE MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
Vol., 1] AKARANA, AKUHATA 1, 1859. [No. 5.
MARAMATAKA MO AKUHATA.
Hei te 14 o nga ra Hua ai te Marama.
Hei (e 28 o nga ra Kowiti ai (e Marama.
1 Manei
2 Turei
3 Wenerei
4 Tarei
5 Parairei
6 Hatarei
7 Ra Tapu Waiata 55, 56.
8 Manei
9 Tarei
10 Wenerei
11 Tarei
12 Parairei
13 Hatarei
14 Ra Tapu Waiata 71, 72.
15 Manei
16 Turei
17 Wenerei
18 Tarei
19 Parairei
20 Hatarei
21 Ra Tapu Waiata 105.
22 Manei
23 Tarei
24 Wenerei
25 Tarei Ka whanau a Piriniha Ara-
26 Parairei pete 1819.
27 Hatarei
28 Ra Tapu Waiata 132—135.
29 Manei
30 Tarei
31 Wenerei
E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu mo tenei niupepa hia rua hereni
mo te Tau te kau ma rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga. Ko te tangata
e hiahia ana kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te Wirihana ki te Whare Perehi o "The
New Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia.
| TE HAEATA.
AKARANA, AKUHATA 1, 1859.
NGA TIKANGA E RANGATIRA AI
NGA TAMARIKI.
Waiata 45, 16.—Ko o tamariki hei
whakakapi mo o matua, a ka meinga ratou
e koe hei kawana mo te whenua katoa.
E hoa ma e nga tangata o Niu Tireni :
'•• He kupu taku ki a koutou i tera nupepa
i Aperira mo nga tamariki kia ora. Ue
kupu ano tenei mo aua tamariki ano kia
rangatira; ka pai kia rangatira o tatou
tamariki i muri i a tatou. E hira ake nei
to tatou rangatiratanga i to mua rangati-
ratanga, me te rangatiratanga mo a tatou
tamariki kia hira ake i to tatou. Ea pena
tonu nga iwi rangatira o te ao; e tupu
I haere ana te rangatiratanga o tena wha-
kapaparanga o tena whakapaparanga.
Ko te rangatiratanga o o matou tupuna i
iti, me te kake haere me te kake haere,
me te tupu haere nei ano te rangatirata-
nga mo a matou tamariki. Ka kore te
tupu ka pehea koia ? ka kore te tupu, he-
oi ano, ka iti haere, ka hoki iho, ka hoki
iho, a ka kore noa iho, ka ngaro noa iho
tona rangatiratanga. Kua ngaro nei hoki
te rangatiratanga o etahi iwi nunui o mua;
koia ahau ka mea atu nei, kei ngaro ano
te rangatiratanga o a tatou tamariki ;
engari kia tupu, kia nui haere, kia mau
tonu ai he rangatiratanga mo a tatou ta-
mariki.
Na, kia mahara tatou, ko te Atua te
tino Rangatira, ko Ihowa te tino putake o
te rangatiratanga e rangatira ai te tangata.
Mana e tuku mai te rangatiratanga e ra-
ngatira ai nga iwi. Otira, kei te mea
mai te Atua, kia rongo te tangata, kia
whakaritea e te tangata nga ritenga i
whakaaturia mai e ia hei whakarangatira
i te tangata ka rangatira ai.
Koia ahau ka mea ai, me tuhituhi nga
tikanga e rangatira ai o tatou tamariki,
koia ienei ko te Pono, ko te Rongo, ko te
Tika, ko te Matauranga, ko te Mahi, ko
te Ahua pai, ko te Nama-kore, ko te Ra-
ngimarie, ko te Atawhai, ko te Whaka-
pono. Me tuhituhi ,enei kia mohio ai
koutou, me korero e koutou me te inoi
ano ki te Atua.
Ko te marena tika o nga matua. Titiro
ki a Maraki*, 15.—"Na, he teka ianei
kotahi tana i hanga ai ? A na te aba i
kotahi ai ? kia rapua ai e ia he uri atua.
Na, tiakina tou wairua, kaua hoki e tini-
hanga ki te wahine o to taitamarikita-
nga." Titiro hoki ki a Matiu 19-4, 5, 6.
—"Kiano koutou i kite noa, i hanga
raua e te kai hanga i te timatanga hei ta-
ne hei wahine, A i mea ano ia, mo konei
ka mahue i te tangata tona papa
tona whaea, a ka piri ki tona wahine, a
hei kikokiko kotahi raua tokorua: Na,
heoi ano to raua tokoruatanga engari ko-
I tahi ano kikokiko. Na, ko a te Atua i
hono ai, kaua e wehea e te tangata."
Kua ki atu ahau ki a koutou
"Ko te Atua te putake o te ranga-
tiratanga, a ma ona ritenga kia rite i a
tatou ka rangatira ai tatou." Waihoki
ko tenei ritenga pai ko te marena kia rite
kia tika. No te timatanga tenei tikanga.
Kihai te Atua i hanga kia tokorua tane
mo te wahine kotahi, kihai te Atua i ha-
nga kia tokorua wahine mo te tane kota-
hi. Kaore "kotahi tana i hanga ai,"ka-
tahi te tane kotahi te wahine. A na te
aha i kotahi ai? He kore kaha nona
koia ? Hua atu i a ia hoki te kaha i a ia
te nuinga o te wairua hei hanga i nga
tokomaha noa atu. Kahore, kahore ia S
pai kia pena. Tana i pai ai kia kotahi te
tane kia kotahi te wahine kia tupu ai be
uri atua he uri rangatira, ara, kia ranga-
tira ai nga tamariki. Na, ko te ritenga i
te timatanga kia pera tonu ano; ka poka
ke te tangata he tikanga ke ka pehea
I koia? ka rangatira koia tena-tangata, ka
rangatira koia ana tamariki? Kahore ra
hoki, ka rite tena tangata ki te kararehe
whakaaro kore, ka rite ona tamariki kite
poriro. Kia tokorua wahine mo te ta-
ngata kotahi ka rangatira ai koia ana ta-
mariki? kahore, kahore. E hara i te
Atua tenei tikanga, e hara tenei i te tika-
nga rangatira. Engari kia kotahi, kia
kotahi te lane te wahine, me te tiaki raua
i a raua tamariki, me te atawhai raua i a
raua tamariki, me te ako raua i a raua
tamariki, me te whakanui raua i te ranga-
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE HAEATA.
tiratanga mo a raua tamariki. Tena ko
te tikanga pokanoa kia tokorua, be tika-
nga raruraru, be tikanga he, he nganga-
re, he hae, he mate, he whakangaro noa
iho i te rangatiratanga mo nga matua mo
nga tamariki. Waihoki ko te marena-
tanga kia tika; kaua te marena pokanoa,
kaua te marena tahae, kaua hoki te moe
maori noa iho. Engari kiu rite i runga
ano i te aroha, kia aroha tetahi ki tetahi;
kia Uka hoki, kia Uka i mua o te marena
kia Uka i muri. Ka kino te marena pu-
remu ! Ko te moe tahae ki mua, muri iho
ko te marena, ka he! ko te moe maori ki
mua ,muri iho ko to marena, ha he! enga-
ri kia tapu te marena a tapu tonu iho.
Me te marena to hoki, ka kino te marena
to; ko tetahi e whakaae ana ko tetahi e
kino ana ; ko tetahi e aroha ana ko tetahi
e rere ke ana tona ngakau me te to maori
ano ona whanaunga i a ia kia marenatia
ki te tangata e kore e arohatia e kore e
paingia; me te whakapono ano o tetahi
me te ngakau maori o tetahi, te mahara
ki te kupu o Paora, 2 Koriniti 6, i i, 15,
*—"Kei huihuia ketia koutou ki te hunga
whakapono kore: no hea hoki te urunga
tahitanga o te Uka raua ko te tutu? no
hea hoki te huihuinga tahitanga o te ma-
ramatanga o te pouritanga? Ko ehea
korero a te Karaiti i huihuia ki a Peri-
ara? a na tehea wahi i huanga ai te ta-
ngata whakapono ki te tangata whakapono
kore?" Kei huihuia ketia komou ki te
hunga whakapono kore. Ko nga mare-
natanga he pei e hara i te marena tika, e
hara i te marena rangatira e rangatira ai
nga tamariki. Engari kia rite tahi te
aroha, kia rite tahi re pai, kia rite tahi te
whakaae, kia rite tahi te whakapono, na,
katahi ka rangatira tahi ka rangatira tonu
me le tuku tonu ake be rangatiratanga
mo a raua tamariki i runga ano i nga ti-
kanga o te Atua.
Otiia kia pono tonu ki aua tikanga, ara
ki nga Ukanga tapu o te marenatanga.
Ka nui te tapa o nga kupu o te marena,
titiro hoki ki ana kupu! £ kore rawa
e taka ena kupu ; ahakoa takahia ana e
te tangata, whakarerea ana e te tangata,
wehewehea ana e te tangata, whakanga-
romia ana e te tangata, e kore rawa e
taka e kore rawa e ngaro; engari e ta-
huri mai pea ki taua tangata, hei whaka-
mate i a ia, hei whakangaro i tona ranga-
tiratanga, hei whakangaro i te rangatira-
tanga mo ana tamariki. No reira pea i
kore ai te rangatiratanga o etahi o nga
tamariki maori, he he no o ratou matua
ki te marena: ina hoki ka Tiakina mai e
te Atua te he o nga matua ki runga ki
nga tamariki. Takahia ana e nga matua
nga tapu o te marena, whakakahoretia
ana te aroha o tetahi o tetahi, ngangare
ana tetahi ki tetahi, wehewehea ana nga
mea i honoa taputia e te Atua, haere ke
ana, moe ke ana, a kere noa iho to raua
mahara ki to raua marenatanga tapu, me
te tahuri ake ano tana tapu hei whaka-
taurereka i a raua, hei whakamokai i a
raua tamariki. E hara tenei i te tikanga
rangatira. Ka nui te he o roto o te
Maori ki tenei mea tapu ki tenei mea ra-
ngatira ki te marena; me te tukunga iho
ano o tenei he ki nga tamariki, he raru-
raru, he rawakore, he ahua tutua, a kore
noa iho te rangatiratanga. Engari kia
mahara ki te kupu o Ihowa, e kino ana
ia ki te whakarere; ko ana i honoa ai i
runga ano i te tikanga tapu i te tikanga
rangatira o te marena, kaua e wehea e
raua e te tangata ke ranei; he tikanga
kuri tenei he tikanga tutua, e hara i te
tikanga tangata, e hara i te tikanga ra-
ngatira, me tona tikanga iho he male, he
kino, he rawakore. E boa ma titiro koa ;
ekore oti koutou e whakaaro ki le iwi
rangatira? Titiro ki nga rangatira Pake-
ha. He he ano kei roto kei te Pakeha,
otiia ko tona tino tikanga koia tenei, kia
kotahi kia kotahi me te piri tonu raua ki
a raua, me te pono tonu raua ki a raua,
me te tiaki tonu raua i o raua tamariki,
me te tupu tonu to raua rangatiratanga,
me te nui haere he rangatiratanga mo a
raua tamariki, me te manaaki tonu te
Atua i a raua, i a raua tamariki. Na,
katahi te iwi rangatira, " Ka hari te iwi
e pena ana. ae ka hari te iwi ko to ratou
Atua ko Ihowa," hei whakarangatira i a
ratou, hei whakanui i o ratou tamariki,
no ratou hoki e whakarite ana i ona rite-
nga nui, i ona ritenga tapu.
KO NGA KORERO O TE WHAKAME-
NENGA I PAKANAE.
No te 4 o nga ra o Pepuere, 1859, ka
huihui nga iwi o te Wahapu o Hokianga
ki to ratou minita i tona taenga atu ki
Pakanae, ka mea, "E Kore, me whaka-
tu tetahi whakamenenga ma tatou, kia
tika ai te tuku atu i ta matou kohikohi ki
a koe." Whakaturia ana taua whaka-
menenga i te Ra-horoi-whare. i te 5 o nga
ra o Pepuere.
Ka timata i a te Rore te karakia me te
inoi. A, ka mutu. Katahi iu ka mea,
" Na, ko to koutou Ariki kaipopoa tenei,
ko te Rangituawaru, ara, Ko Takerei.
Na, ki taku whakaaro, hei upoko ia mo
ta tatou mahi, me noho ia i te hea, a,
mana e whakahaere pai nga tikanga, ko
nga tangata e whakaae ana ki a Takerei
hei upoko mo tenei mahi me kokiri ake
nga ringaringa ki runga, kia kitea ai te
tokomahatanga o nga tangata whakaae.
A, mana katoa nga ringaringa me nga
mangai ki taua whakaaetanga.
Koia a Takerei ka haere atu ki te hea,
ka noho: a, ka whakatika ano, ka mea
atu ki te whakaminenga. *' Hei kai wha-
kaha ahau mo tenei mahi; he mahi pai
hoki te mahi nei: Hei kai pehi ano ahau
mo te kino. Ki te mea ka tohe te tangata
ki te kino a muri nei, me hiki.
I a Kamera le monita o Waimamaku te
pukapuka matamua. Koia tenei, "No
roto i te Rongo Pai nga tini painga e
whiwhi nei te tangata, he mea homai e te
Atua, hei take whakapai ki a Ia, ara, ki
te Atua." Ka mea a Raniera. "He
; mahi pai tenei mahi. Ko te upoko tenei
mo te mahi ko Takerei, ka noho i te hea.
! No mua taku mahi i tenei mahi. Ka nui
, te pai o ienei mahi. He oranga kei tenei
mahi. E ai ta te Karaiti, " Ko ahau te
Huarahi, me te Ponu, me te Oranga."
Ma to tatou minita e whakatika i ta ta-
tou mahi ma nga rangatira e whakatika i
le mahi.
Ka whakatika a Rangatira Moe ta ra.
" Kia pehea te korero, koia enei ko nga
korero ena."
Ka korero Mohi Tako. Tenei ano taku.
Kaua e rua huarahi tatou, kia kotahi
huarahi ma tatou. Ko te Karaiti anake
hei huarahi ma tatou. Tenei taku pepe-
ha Potiki arakamaomao, ka reia te kaha
runga. Na te Atua le pai o te waka, na
te Atua te pai o le hoe, ara, o te ritenga
ka noho nei tatou. I mua, kihai i moea
te huarahi e te tangata kotahi, kihai i
moea le tahataha e le tangata kotahi, kia
tini te tangata, kia 30, kia 40, ku moea te
huarahi, ka moea te tahataha, i te wehi o
te kino hoki. Inaianei, kia whakarerea
nga kino o mua.
Kaha katoa te iwi te whakaae ki nga
korero o taua pukapuka.
Ko te rua o nga pukapuka i a Rawiri
Karahi te Tahue. Nana enei korero.
" Kahore he mea i taea ai te whakaaro o
mua. 1 te mea e tapu ana o taua pa e
rua (a Pakanae raua ko Whirinaki.) Ko
nga pa tapu enei o mua, kihai i taea.
Inaianei, ko nga toenga enei. I enei ra
kahore he pa tapu. Ko te kai whakaha
enei." Ko te korero tenei o taku puka-
puka, " Ka Uka kia whakaputa te tangata
maori i tana whakaaro ki nga Komiti tu-
kua mai ai te rongo pai o te Atua."
Timotiu Wairua. Ko nga taringa o
waho e rongo ana, ko nga taringa o roto
ekore e rongo. Kahore he he o tenei
mahi. Ko te matenga tenei o te mahi
(Ko Takerei.) Kia whai ringaringa ka
pakaru ai te whenua, kia whai waewae
ka pakaru ai te whenua, kia whai mate-
nga ka haere ai le tinana. E pai ana te-
nei mahi. Ne? (Ka whakaae katoa mai
te tokomaha). Ae. E pai ana koutou ki
tenei mahi. Ne ? (Ka whakaae katoa
ano )
Pairama le Tao. "Pai rawa, e te
pononga pai, e te pononga pono, kua po-
no koe i nga mea ruarua, ka rangatira
koe ki nga mea maha. He whakaaeta-
nga tenei na tatou ki tenei mahi, kia n.au
ki to tatou whakaaetanga. Kia pehea
koia to tatou whakaaro? kia noho tatou i
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE HAEATA.
te he? Kahore. Kua whakaae nei tatou
ki te pai. Ko te kanohi pea ia o etahi e
moe ana."
Kaha katoa te whakaae o te iwi ki nga
korero o taua pukapuka.
Ko te toru o nga pukapuka i a Hemi Pi-
piko te monita o Pakanae. Tenei ano.
" E whakaae ana tenei whakamenenga ki
te karakia, kia tukua hoki etahi kohikohi
hei mea tapu ki te Atua."
Ko nga korero enei a Hemi, " Ahakoa
he hikipene taku, me tuku atu i runga i
te ngakau aroha. Ma te atua te whaka-
aro ki nga ra e haere ake nei kia pai kia
rangimarie.
Te Tanati Tukarawa. Tenei ano taku
korero. Pehea ta te tangata whakaaro e
noho nei i ruinga i teora? i temea i hanga e
Atua? Kia kaha te whakaaro atu ki te
Atua. Me whakapono tatou ki te Atua.
Ne? Ae. Me tuku hari tatou i tenei ko-
hikohi. Ne? Ae. Whakaae katoa ana.
Hori te Hauora. " Ko te kupu tenei.
I roto i nga ra o taku kuaretanga he
whakaaro ano. No runga tatou i te kino.
Kahore he tangata e ora ki te noho kau
noa. Kua oti te taha maori. Ki runga
ki te rongo pai ka ora. Ekore e ora ki
te taro kau. Ka kite au i tenei mahi i
mua. Ka korero ahau i te aroaro o te
Warena. Kihai i teka taku korero. He
popene taku i reira. Akuenei, ahakoa he
popene. me tuku hari i ahau. He wha-
kamatauranga hou tenei, me whakahou ta
tatou mahi
Te Munu te Pono. Ka puta ta tetahi
rangatira kia Iraiha, ahakoa whakatu-
wheratia e te Atua he matapihi ki te ra-
ngi e taea koia te mea na? Kia toa tatou
ki ienei mahi. To mua waka no Hatana.
No te Karaiti tenei waka. To mua waka,
to nga tupuna, e anga iho ana ko te riu
ki raro, e noho ana tatou i runga i te ta-
kere. I tenei wahi no te Karaiti anake
te waka e tuwhera te riu e anga tonu ana
ki runga ki te rangi. Kahore he tauma-
nu mo te tangata hara, a tenei wahi e ta-
koto ake nei. Kia tuku marie tatou i ie-
nei kohikohinga.
Ko te Mangumangu, Kai Whakawa —
Korerotia, korerotia, e te iwi. Kia kaha
ki ta tatou mahi. Whakarongo. Kia
rongo koutou. E oatitia te korero nei.
Kia kaha te hapai i ta tatou mere, kia
maiengi ki runga. E rua a tatou mere.
Ko tenei tetahi mere, ko tera a tetahi ra
tetahi atu mere (ko nga Ture a te Pakeha.)
Tenei ano taku moni kei roto kei te peke
o taku koti, me tuku marie ki te aroaro o
te Atua. He mea pai tenei ki a tatou,
Ne? Ae. (I tino kaha te whakaae a te
tokomaha.)
Ka peke ano a Rangatira Moetara.
korero, korero i te pai. Kia kaha ki re
whakapono. Kia kaha ki nga mahi o te
Atua. Tera atu ranei te mea e ora ai
koe? Kahore kei tenei anake te oranga
mou. Kia matou koe ki to roto i a koe.
Kia mahara ki te mahi nei. I penei koia
te moe pai i te tahataha i mua. Kahore
i penei. Ahakoa kotahi tangata moe noa
atu kahore he whakaohooho. Kihai i
penei te au o te moe i mua. Ka oho te
tangata ka mea, Tera pea taku ngoingoi
kua paina kua aha ranei. Tera pea taku
whare te murua ra. Tern taku mara te
kainga mai ra. I tenei wahi, kahore.
Kia kaha ki ta tatou mahi. Me tuku pai
i ta tatou moni ki te aroaro o te Atua.
Kia u koe ki tou meanga. Kia aha Ho •
kianga te pouaru !
I konei ka whakatika a Takerei ki le
whakahau i te kohikohi, ka mea. Kia
tuku pai tatou ki te aroaro o te Atua, e
tukua pai aua ta le Atua ki a tatou. Ma
koutou e mea, kahore ranei, kia u ranei.
Kua mene mai tatou ki roto ki ienei pa;
kia mau tonu ki le whakapono.
Ka haere le rihi, a, ka hoki. Ka ka-
rakia ; ka huri. Na. ka mutu, ka taua
nga moni o taua kohikohinga £12 10s.
Kia aha Hokianga te pouaru !
Na Te RORE.
Waima, Hune 14, 1859.
HE KORERO KI NGA WA I MUA I TE
TUHITUHINGA O NGA KARAIPI-
TURE.
Kahore pea etahi o koutou, o nga kai
korero i Te Haeata, i rongo ki te whia
ranei o nga tau i noho ai nga tangata ki
te ao nei, a kahore i a ratou te pukapuka
a te Atua.
E rua mano erima rau nga tau i pahe-
mo ai no te hanganga o Arama tae
noa atu ki te tuhituhinga o te wahi tua-
tahi o nga Karaipiture.
I pehea ranei to matauranga a te tangata
ki nga kupu o te Atua i taua wa ? I ko-
rero reo tangata mai te Atua ki nga tu-
puna. E mohio ana tatou be maha ana
kupu ki a Ararua, ki a Noa, ki a Apera-
hama, ki era atu o nga kaumatua hoki.
Korero tonu mai aua kaumatua i nga ku-
pu o te Atua ki a ratou tamariki.
E whitu rau nga tau i ora ai a Arama i
muri iho a 16 whanautanga o tana moko-
puna, o Enoha. Kua rongo a Enoha i te
kupu o Ihowa i kauwhautia e Ararua. I
oru tahi a Enoha raua ko Enoka, te
tangata i ka wea oratia ki le rangi. Na
Enoha pea a Enoha i whakaako ki le hu-
arahi pai. Ko ta Enoka mahi he whaka-
puaki i nga ture tapu ki tana tamaiti ki a
Metutera. Ko te whakamaoritanga o te
ingoa o Metutera koia tenei, " kia male
ia. a ka puta mai." He poropititanga
tenei na Enoka mo te waipuke. I mate
hoki a Metutera i te tau i puta mai te
waipuke. E ono rau nga tau o Noa i te
putanga mai o te waipuke. Maha ke atu
i nga rau erima, nga tau i ora tahi ai a
Noa raua ko Metutera.
Nokonei e kite ana .tatou i ahei ai enei
tangata tokorima, haunga era atu, te wha-
kahaere i nga kupu a te Atua no te wa i
hanga ai te tangata tae noa atu ki te nga-
romanga o nga iwi katoa i le waipuke.
I korerotia le kupu e Arama ki a Enoha,
a na Enoha i korero ki a Enoka, na Eno-
ka i korero ki a Metutera, a na Metutera
i korero ki a Noa.
E rima rau nga iau i ora ai a Hema te
tamaiti matamua a Noa i muri iho i te
waipuke. He tupuna no Aperahama a
Hema, a kei te ora ia i nga ra o Apera-
hama. E mohio ana tatou ki te tini o
nga korerotanga a te Atua ki a Apera-
hama, ki a Ihaka, ki a Hakopa. Otira,
kihai i tuhituhia tetahi wahi Karaipiture
| e ratou. Na Mohi ia nga pukapuka tua-
tahi o nga Karaipiture i tuhituhi. He
i mokopuna a Mohi no Riwai, no tetahi o
nga tamariki a Hakopa.
I te whakamararatanga o nga tangata i
Papera, i kawea taratou i matau ai kite
Atua, ki nga whenua i noho ai ratou.
Ki ta etahi tangata whakaaro i tae atu a
Noa ki Haina ; i haereatu a Hama ki Awhe-
rika ; ko Tapeta ratou ko ana tamariki
i ahu atu ki Oropi; ko Hema ia ra-
tou ko tona uri noho tonu ki Ahia, ara ki
te whenua tupu o te tangata.
Ahakoa kua riro mai i te tangata te
matauranga ki le Atua pono, i timata
wawe ratou te karakia ki nga Atua ke.
Ko ta ratou i karakia ai, ko te ra, ko te
marama, me nga whetu o te rangi. No
te haere tonu o enei mea i whakaaro
nga tangata, he mea ora ratou.
He ingoa no te ra te ingoa i hoatu e
nga tangata o Ihipi ki o ratou kingi, ara
ko tenei ingoa ko Paraoa Ka mate nga
kingi o taua whenua, ka karakiatia ratou
hei atua mo te iwi. He tini nga kuri me
nga rakau i waiho ai e nga tangata o Ihi-
pi hei atua mo ratou. Ki a ratou, he
atua te kau ; he atua hoki te aniana.
Ahakoa i penei te kuware o tenei iwi
ki te atua, he nui ta ratou kaha me te
matauranga ki te Langa pa mo ratou, ki
ki le hanga temepera nui hei nohoanga
mo o ratou atua, ki te hanga urupa hoki
mo o ratou kingi. E miharo ana nga
tangata inaianei i a ratou e titiro ano ki
aua hanga. E kore pea koutou e wha-
kapono ki taku kupu me ka tuhituhi e au
te nuinga o tetahi o aua urupa. Otira e
tika ana te kupu. E tu tonu ana hoki
taua urupu. He tini nga pakeha kua tae
atu ki te matakitaki ki taua mea whaka-
miharo. Ko te roa o taua whare tupa-
papaku 763 nga putu; ko tona whanui e
rite ana ki te roa ; ka tona teitei 480 nga
putu. He mea hanga aua urupa ki nga
kowhatu rahi, ki nga kowhatu kua oti
te tarai. Te roa o tetahi o nga kowhatu
50 nga putu. He piramira te ingoa o
aua urupa kingi. Te tikanga o tenei in-
goa, " he ahua no te mura ahi." Kei
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE HAEATA.
raro e nui ana, a, e iti haere ana
whanui tae noa ki runga o te pirimira.
Ki ta nga tangata whakaaro i hanga
aua pirimira i mua o nga ra o Rawiri ma ;
a kei Ihipa tonu ratou e tu ana i enei ra o
tatou nei.
Ko te whakaaro tenei o nga tangata o '
Ihipa nana nga pirimira i hanga. I pe-
nei ano ta ratou whakaaro. Ka mate te
tangata haere tonu ana tona wairua ki
roto ki tetahi kuri ranei, manu ranei, ika
ranei. I te matenga o tana kuri, aha ra-!
nei i tomokia ai e tana wairua, i haere
taua wairua ki roto ki tetahi atu kuri,
aha ranei; a, i penei tonu ia taea noatia
te whakaaranga o tona tinana tangata.
Ko te take tenei i ata Uakina ai o ratou tu-
papaku e nga Ihipiana.
Kahore ano i a ratou nga Karaipiture,
hei whakaatu ki a ratou i te peheatanga
o te wairua o te tangata ina male ia. Ki-
hai hoki te Atua i korero reo tangata mai
ki nga tangata o Ihipa. Kua wareware
ratou ki nga kupu i homai ki nga tupuna.
Nokonei, ahakoa i tupu tonu ta ratou mo-
hiotanga ki nga mea e ora ai te tinana,
ki nga mea e whai ingoa ai te tangata i
runga i te whenua, kua ngaro haere ta
ratou maharatanga ki nga mea e ora ai
te wairua ; a kua kuware rawa ratou ki
nga ritenga o te Atua o te rangi. Kua
rite i a ratou te kupu a Paora e mea nei,
" Ako te kororia o te Atua ekore nei e
mate, kua whakahuatia ketia e ratou ki
te ritenga o te whakapakoko o te tangata
e mate nei, o nga manu, o nga mea wae-
wae wha, o nga ngarara.
NGA MEA E TORU E HIAHIATIA ANA.
I penei taku pa tae atu ki tetahi tangata
aroha ki te matauranga—•« E hoa, he aha
nga mea e toru e hiahiatia nuitia ana e
koe?" Ka mea mai ia ki a au, " Heoi
ano taku e hiahia ana, he pukapuka ma-
ha ; he oranga mo toku tinana; he aia
noho."
I pera ano taku patae ki tetahi tangata
apo ki te taonga. Ka ki mai ia, " Taku
e hiahia ana koia tenei, he moni, he moni,
he moni."
Haere atu ana au, ui atu ana ki tetahi
tangata e noha hemo kai ana.—-'Heaha
nga mea e toru e minaminatia ana e koe?
Ko tana korero reo iti mai ki a au, " He
kai maku, be kai maku, he kai maku."
1 pera hoki taku patae atu ki te tanga-
ta kai i te wai-piro. Ko tana karanga-
tanga nui mai, " Homai he rama, homai
he rama, homai he rama."
Patae tonu atu ahau ki te tokomaha o
nga tangata i tu taia mai, a i roto i ta
ratou hamamatanga nui i rongo ahau ki
tenei kupu, " Ko ta matou e pai ana, He
moni; be ingoa nui; he takaro."
Katahi ahau ka tahuri ki tetahi tangata
•whakapono; he rawakore ia, ui atu ona
ki a ia. I penei tana korero, " Nga mea
e toru e tino hiahiatia ana e ahau, koia
tenei.—Te tuatahi, kia kitea ahau, i roto
a te Karaiti; te tuarua, kia rile ahau ki a
te Karaiti; te tuatoru, kia noho ai ahau
ki a te Karaiti."
Engari ta tenei tangata. Titiro hoki
ki enei kupu Karaipiture. Mo te tuatahi
Piripai o, 8, 9. —" Kia whiwhi ai ahau ki
a te Karaiti; kia kite ai hoki ahau roto
i a ia."
Mo te tuarua 1 Hoani 5, 2, o.—"Oti-
ra e mohio ana tatou ka puta mai ia, ha
rile tatou ki a ia. Na, te tangata kei a ia
tenei tumanakotanga, ka tahia atu e ia ona
hara, hia rite ai Id a ia e hara kore nei."
Mo te tuatoru Hoani 17, 24.— "E pa,
e mea ana ahau kia noho tahi Li a au, ki
te wahi e noho ai ahau, au i homai ai ki
ahau; kia kite ai ratou i toku kororia
kua homai nei e koe ki a au." Piripai
1, 23.—"He hiahia nei toku ki te haere,
kia noho ai ahau ki a te Karaiti.
Waipa, Karakariki,
Hurae 21, 1859.
E PA,—E Te Patara e te Kaituhi o te
Haeata, Tena koe, Tenei ano taku korero
kia rongo mai koe, ko nga Tamariki
me nga Kotiro o taku kura inaianei 20,
no Mei 9, i timata ai tenei kura, Ko te
mahi a nga Tamariki he kura tonu i nga
ra katoa. Tera tetahi Kotiro i roto i a
ratou na te 9 o nga ra o Mei i noho ai ki
te kura koia te timatanga, ko taua kotiro
e hara ia i te kotiro tino kaha he ahua
ngoi kore tona tinana, ho tona ingoa ko
Hera Ananaia be kotiro pai, kua timata
ia ki te matauranga ki nga mea e whaka-
akono ana kia ratou e to ratou kai whaka-
ako, he kotira kua kaumatua 16 years old
no ngati-te-Huaki ia no Ngati-Tamainu
tona kainga tupu ko Karakariki, he tua-
hine ia no Hakaraia Te Ruaki ,|kura tonu
ana ia a tae noa mai ki Hurae 20, i
te mutunga o te kura i te tahi o nga Haora,
o te Awatea a ka uta ki runga ki tetehi,
kopapa iti nei ka whakawhiti ki tetehi
taha a Waipa, tokorima ki runga ki taua
kopapa nei, tokorua nga kaumatua koia
ko Hera te tokotoru, tokorua nga
tamariki ririki rawa no te kura anake
ratou, ka tata rawa ki te u ki uta, ka
tahuri te kopapa nei, ka mau te kotiro
kaumatua ake ki tetehi o nga tamariki ka
kau ki utu, ka mau tetehi o raua ki te
tehi tamaiti ka pupuru tonu ki te waka
ka kawhakina iho e te ia pae noa ake i
raro iti mai koia i ora ai raua, na te
pupuru tonu ki te waka, ko taua kotiro
ko Hera Ananaia ka mate, tetaharuritanga
iho totohu tono iho, e toru nga anga
kautanga ake o te mahunga heoiano, ka
ngaro tonu iho kaore i hohoro te kitea,
heoiano ngaro tonu iho ki roto ki Waipa
ko taua kotiro e hara ia i te ngaru ara i te
moana, he kotiro rewa ai, taua mahi he
kaukau tonu i mua. i mate ai pea ia no
te matao o te wai no temea, te ahua mate
ana ia kaha kau ai ia ki te haere ki te
kura, ki te aha, e mate ana ia he kohi tu,
na reira ia i male ai.
E Tara, kua korero au ki o ratou ma-
tua kia hanga he whare mo a ratou ta-
mariki, kaore e hohoro te hanga, i mea
hoki au kia tata mai nga tamariki ki au,
penei kua mutu te whakawhiwhiti tonu i
Waipa, he nui to matou pouritanga
mona. Kei mea koe he mangere nuku
ki te mahi, ara ki te korero ki nga matua,
mei whakarongo ratou ki taku kupu pe-
nei, kua tiakina tonutia ratou e au, kia
rongo mai koe, ka rua nga taenga mai o te
Rira ki konei, tokuroa maua ki te korero
kia tukua mai nga tamariki kia noho tahi
ki te taha o toku whare. E Taro, ki te
pai koe kia tukua enei korero ki Te Hae-
ata, mau e tuku, ara te matenga o tenei
kotiro. Heoi.
Na tou tamaiti aroha
Na WIREMU PATENE.
HE WHAKATAUKI MO TE
MANGERE.
E kimi tonu ana a Hatana i tetahi mahi
kino ma nga ringaringa mangere.
E whakawai ana a Hatana i nga ta-
ngata katoa. Otira ko te tangata ma-
ngere, e whakawai ana ia i a Hatana.
No te 8 o nga ra o Mei, 1839, i mate '
ai a ENOKA PANGOPANGO. No runga tenei
tangata no Ngatikahungunu e noho nei
kei Ahuriri na te Ararakau; i mate ia ki
Ngapuhi ki Waima. No roto ia i te
whakapono. He kai ui hoki no te Hahi
Weteriana. Ka tata tona haerenga ka
puta tana kupu, koia tenei. Ko taku ti-
nana ka mahue ki te whenua, ko taku
wairua ia kia tae atu ki toku Kai Wha-
ora. Ko te whakamutunga tena o tona
kaha. Heoi ano.
HE MIRA.
NA KIPIHONA raua ko WARAHE
tenei korero mo te HANGA MIRA.
He kai hanga ENIHINE, he kai hanga
MARINE, he kai hanga MIRA raua.
Ki te tono te tangata Maori i a raua,
ka hanga raua i enei mea katoa.
Nui atu te pai o ta raua hanga i le Ta-
pine o le Ponerene. Kua matou a Wa-
rahe ki te tino pai o ienei hanganga i
Paranene. Kahore he wira taimaha,
koia i nohinohi ai te utu.
No to maua mohiotanga ki te whakaaro
ki te hanga koia i tumanako ai maua ki
le hanga mo nga tangata katoa.
Me haere mai ki a KIPIHONA, ki a WA-
ARHE ranei, Huarahi Ioka, ki Panera.
N. B.—E ruri ana e raua nga awa
wai, me nga Wairere.