|
loading...|
|
Te Haeata 1859-1862: Volume 1, Number 3. 01 June 1859 |
pp
Abstract 
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE HAEATA
TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d} " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga." { TE MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
VOL. 1.] AKARANA, HUNE 1, 1859. [No. 3.
MARAMATAKA MO HUNE.
Hei te 6 o nga ra Kowiti ai te Marama.
Hei te 15 o nga ra Hua ai te Marama.
1 Wenerei He Ra Wakarite Whakawa
2 Tarei kei Akarana.
3 Parairei
4 Hatarei
5 Ra Tapu
6 Manei
7 Turei
8 Wenerei
9 Tarei
10 Parairei
11 Hatarei
12 Ra Tapu Ka o te Petekoha.
13 Manei
14 Turei
15 Wenerei
16 Tarei
17 Parairei
18 Hatarei
19 Ra Tapu
20 Manei
21 Turei Te Ra poto o (e (au.
22 Wenerei
23 Tarei
24 Parairei
25 Hatarei
26 Ra Tapu
27 Manei
28 Turei Te Ua i Karaunatia a Kuini
29 Wenerei Wikitoria, 1838.
30 Tarei
E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu mo tenei niupepa hia rua hereni
mo te Tau te kau ma rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga. Ko te tangata
e hiahia ana kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te Wirihana ki te Whare Perehi o "The
New Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia.
HE KUPU KI NGA KAITUHITUHI
PUKAPUKA MAI.
KIA HENERI.—E tika ano tau pukapuka
kua tae mai nei, hei whakatupato i a ma-
tou.
\_\_\_\_ T\_E\_ H A E A T A. \_\_\_\_
AKARANA, HUNE 1, 1859.
NGA RUNANGA MAORI.
Katahi ano tenei moa te Runanga ka
tino rangona. E panuitia una tenei kupu
e nga iwi katoa o Waikato. E whakatu-
ria anahe Runanga kei nga kainga katoa.
E mahia tonui ia ana Ienei mahi e taua iwi,
e tukua tonutia ana nga mea katoa ma te
Runanga e whakarite. Tenei matou te
titiro nei, te whakarongo nei, te rapurapu
nei, ki te tika ranei, ki te he ranei, ki te
peheatanga ranei o tenei mahi.
I tika pea tetahi wahi. He whakaaro
pai i tupu ai tenei mahi, he hiahia pea na
nga tangata ata whakaaro, kia mutu ai
nga he a te maori, nga pakanga whenua,
nga puremu, nga tahae, nga whakapae
teka, nga taua maori, te inu i te waipiro,
nga aha, nga aha. Ka tika tenei, kia riria
nga he, Uia patua nga pakanga, kia wha-
mutua nga kino, kia takoto pai hoki nga
ritenga katoa mo nga tangata. Otiia kia
tika te whakahaere. Ka mahi te iwi i
tenei mahi mahia tikatia. Ka he te wha-
kahaere ekore e rongo te tangata. Ka
mahia kuaretia, ekore e takoto nga tika-
nga ekore e tupu te pai.
Tena koutou te oho mai na, te ui mai,
kia tika pehea koia? me pehea te whaka-
haere Ka rongo ai te tangata? Tenei ano
me whakamarama atu; e hanga ngaro
koia ki te pakeha .' Na, ma nga kauma-
tua, ma ngu mea ata whakaaro, nga mea
mohio tenei mahi te whakahaere tikanga,
te whakarite he, me te mahi whakawa.
Ta te pakeha ne? Kotahi te tangata i a ia
te tino tikanga o nga Runanga whakawa.
He tangata whiriwhiri, he tangata mohio
ia; kotahi tekau tangata hei hoa mona.
Hei kai whakarongo enei ki nga korero
o nga kai korero, me nga kai titiro o te
he o te tangata e whakawakia ana. Ma
enei kotahi tekau e whakaaro i tika nga
korero i he ranei, na, ka whakaaro ratou
i tika tana he, kaiahi ka tukua ki te kai-
whakawa mana anake e whakarite utu mo
te tangata i he Ko ta te tokomaha, he
whakarongo kau—ekore e wai kupu,
ekore e aha.
Ta te maori, me hui katoa, te iti te rahi,
te tane te wahine, te koroheke te ruruhi
me te tamariki, te mohio me te kuare, te
mea e ata whakaaro ana me te hikaka; e
uru katoa ana ki nga Runanga maori,
me o ratou whakaaro me o ratou korero;
e whakatika ana tenei wahine me ana ko-
rero ano, e whakatika ana hoki tenei tai-
tamariki me ana ano, riro ana nga tikanga
korero i nga hikaka, noho hu ana nga
kaumatua, a he noa iho te mutunga. Na
wai tena kia huri nui nga kainga ki te
whakarite i nga he? Na wai i mea ko te
taitamariki hei kai whakatakoto tikanga,
hei kai-whakawa? Na wai hoki tena kia
haere katoa nga wahine me nga tamariki
ki te whakarongo ki nga puremutanga o
te hunga kino? He korero pai koia kia
korerotia nuitia ki te aroaro o te katoa?
Ka he tena. He mahi whakaako tena i
nga tamariki, he mahi whakamohio hoki
i a ratou kia matau ki tena mahi. E rere
ke ana to te pakeha motenei wahi; ka
whakawakia tetahi puremutanga, ekore
e tukua te wahine me te taitamariki kia
whakarongo ki nga korero; ka karanga-
tia kia haere katoa ratou ki waho, na, ka
puta ki waho ka noho ko nga kaumatua
anake ki roto ki te whare whakawa pure-
mutanga. Me pera ano hoki nga maori.
Aua rawa e tuku i nga wahine me nga
tamariki ki te whakarongo ki nga korero
o te mahi kino. kei mohio hoki ratou ki
tera mahi, a ahuareka tonu atu-ki reira.
Aua hoki e tukua nga taitamariki noa iho
mana nga he o te iwi e whakarite, engari
whiriwhiria etahi tangata ata whakaaro,
tangata mohio, hei whakahaere i nga rite-
nga hei whakawa i nga he, kia rongo ai
nga mea tutu, kia mana ai te mahi o nga
Hunanga.
Na, me whakarite he ra Runanga. Ta
te maori he mea karanga noa iho na te-
tahi na tetahi, ka rangona he he, whaka-
tika noa ana te tangata ki te karanga Ru-
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE HAEATA.
nanga mana, tuhituhi ana i tona puka-
puka ki nga kainga patata kia hui katoa
kia whakawakia te he. Hono tonu ana
tenei mahi. Tu katoa ana nga ra o te
marama i te pera. Ka rongo te tokomaha
he Runanga kei mea, na, ka huri te ta-
ngata ki reira ki te whakarongo korero,
ki te kai i nga kai i patua mu te runanga.
Ko nga mahi ka whakarerea atu, ko tana
whare kihai oti, ko nga riwai kihai poto
ki te rua, ko nga witi kahore ano i oti te
kokoti, he aha koa ko te mahi o te runa-
nga kia kitea, ko te puremu o te wahine
kia rangona hei ahuarekatanga mo te
ngakau, ko te kai o te runanga kia kai-
nga, a takoto marie ana nga mahi mo te-
tahi rangi atu. Pau ana tetahi rangi i te
haeretanga atu, me tetahi i runga i te ru-
nangatanga, me tetahi i te hokinga ki te
kainga, me tetahi i te korerotanga i aua
mahi ki nga tangata kihai kitea, ehia ra-
nei nga ra i pau ai mo aua mahi. Auetai!
Te maumau noa o te taima ki te pera!
Ekore ranei e pai kia whakaritea he ra
runanga mo nga he, kia kotahi runa-
ngatanga i roto i nga marama e toru, ka-
rangatia nuitia kia rongo nga tangata
katoa hei te tahi o nga ra o te marama
noho ai te runanga kei mea, ko nga ta-
ngata kua whiwhi i te he me haere mai i
taua ra me ana kai korero. Me penei he
tikanga kei pau katoa nga ra i tenei mahi,
kei raruraru tonu nga kainga i te maha o nga
runanga ta nga i roto i te marama kotahi.
Na; ko te mea tino pai rawa me tono i
a Kawana tetahi pakeha mohio, ki te wha-
karite whakawa, hei hoa mo nga rangatira
maori kia noho tahi, kia mahi tahi. Ekore
hoki e mohio te maori ki te whakarite i
nga he, ki te whakahaere tikanga mo nga
kainga; he mahi pohehe ana nga tangata
maori i ena mahi, he wahi ano ka tika, he
wahi ano ka he. Kahore hoki he mana
o nga runanga maori, he wahi ano ka
whakaae nga tangata ki ta te runanga i
whakarite ai, he wahi ano, ekore e rongo.
Tana pai hoki ta te nanakia, kia rongo ki
ta te runanga maori ! Wahia a na te ture,
takahia ana te runanga, tohe ana ki tana,
a kahore he mana hei whiu i a ia mo tana
tutu. No konei matou i mea ai me tono
i a Kawana kia homai i tetahi pakeha mo-
hio hei hoa mahi tahi mo nga rangatira.
Kaiahi ka haere marama nga whakarite-
nga whakawa, ka whai mana hoki te ru-
nanga. Ma te matauranga o te pakeha
e whakamarama nga wahi e he ai nga
maori, ma te whakaaetanga o nga ranga-
tira maori ki nga ritenga o te ture e wha-
kakaha i te ture e whakamana hoki i nga
whakaritenga whakawa. Haere ana ko
te mohio o tetahi o tetahi ko te mana o
tetahi o tetahi; na, ka kaha, kake ana te
ture, puta ana ta te runanga, tangi ana
nga kai mahi i te kino, hari ana nga ta-
ngata tohe ki te pai, iti haere ananga he,
nui I a anu tepai, ka marama te ao.
" AUA KOE E TAHAE."
Ta te Atua ture tenei, kia kaua e to-
tora, atu te ringaringa ki ta tera atu ta-
ngata, ki tona oneone ranei, ki tana kai
ranei, ki ona taonga ranei, ki tona wahine
ranei. Mo te tahae wahine tenei ta ma-
tou tuhituhi inaianei. Na, tokotoru enei
nga kotiro kua tahaetia e te maori i nga
kura o nga Mihanere. Tokorua i roto i
te kura Weteriana kei Ahuahu, kotahi i
te kura o te Hahi o Ingarangi kei Ota-
| whao. He hawhe-kaihe aua kotiro, he
mana nga tau i noho ai ratou ki roto ki
nga kura Mihanere', kua reo pakeha te
reo, kua kaumatua hoki ratou i runga i
te ritenga pakeha.
I penei te tahaetanga o te tokorua i
noho ki Ahuahu. I mea to raua iwi me
marena te tuakana ki tetahi tangata mao-
ri. Na, ka whakaritea he tane mona, ka
arahina hoki e ona hoa ki Ahuahu ki te
tiki i tona wahine. He monita te kai
arahi, ka tae ki reira kaiahi ratou ka tono
ki te Minita kia homai e ia (aua kotiro,
hei hoa mo te tangata i aratakina e ratou.
Ka mea te Minita, kei a ia, kei te kotiro
te tikanga, mana e whakaae ki ta ratou,
e pai ana, mana ekore e whakaae, ekore
hoki e pai. Heoti ano hoki, kihai pai te
kotiro, kore rawa. Na, ka tohe nga ta-
ngaia ki te Minita kia tukua e ia te ko-
tiro ki ia ratou i hiahia ai, otiia kihai ia i
whakaae ki tera, i mea hoki ia, ka he
tena, ekoro ia e kohuru i te kotiro. Na,
ka kawe, ka kawe, nawai a—ahua riri noa
iho nga tangata. Katahi ka rere te ko-
tiro kiroto ki le whare, akuanei ka whaia
maoritia e nga tahae, a piki ana te kotiro
ki runga ki tona whare moenga ki nga ru-
ma o runga, whaia tonutia enga nanakia,
kaiahi ka rere le Minita ki le tutaki i te
huarahi kei piki nga maori ki nga wahi
tapu, to te wahine wahi tapu hoki tera ko
tona whare moenga. He tapu aha ki te
whakaaro o le tahae; heoi ano tana ko te
wahine kia riro mai, na, te tino rerenga
o nga tangata tokotoru ki le to i taua Mi-
nita ki tahaki, a ka mau, na, ka riro hoki ia
i a ratou te to, a piki ana etahi ki runga,
wehi rawa le kotiro, rere ana na le ma-
tapihi ki te tuanui o te whare noho rawa
atu ki runga i nga toetoe, a whaia tonutia ki
reira e nga kai hopu, ka mau ka tukua ki
raro, i ra te whakamahau o te whare, ka
whakanohoia ia ki runga ki te hoiho, heoi
ano ka riro. Titiro ana ratou ki te teina
ka mau hoki ko tera ka toia atu ia, toko-
rua rawa tokorua atu. Ka mahi te tahae !
Ko te mea kotahi i tahaetia i te kura i
Otawhao, na taua iwi ano i tahae. Mate
ana te Minita i reira i a ratou, i ta ratou
tangohanga maori i tona kotiro i roto i
O
tona ringa.
He mahi pehea ranei tenei? He mahi
tika koia? Kahore, kahore, hore rawa
he wahi tika i roto i enei mahi, he katoa,
he rawa. Te he, he tahae, he muru, me i
pai te wahine, me i whakaae ia ki ta ra-
tou i whakarite ai, me i haere marire ia
hei hoa mo taua tangata ka tika, nei hoki
ra, kihai i pai kihai i whakaae ki taua ta-
ngata kia marenatia raua. Tena, ka pa-
karu te whare, ka mate le tangata i roto,
ka riro tona kotiro te tango i te taua,
ehara oti tenei i le tahae? Akuanei ka
mea aua tangata, " kahore a matou tahae
na matou ano hoki ia matou kotiro." Na
wai? Na ena taitamariki koia? Na ena
matua ke ke, na ena tungane ke ke noa
atu? Kahore, ki ia Te Atua ritenga, e
kore ratou e whai tikanga; kua mate nga
matua, a i le mea kua tata te whaea ki le
male ka nui tana kupu ki tona iwi kia ka-
wea ona kotiro ki te whare kura, ki le
aroaro o te Mihanare noho ai, koia matou
e mea nei, he tahae ienei.
Te he o ienei mahi he puremu hoki,
riro ana le kotiro ki te kainga maori a
whakamoea tonutia atu ki te lane. Tena,
nawai te take o tenei hara? Nawai hoki?
Kei a matou na nga tangata nana te ko-
tiro i toia atu ki te kainga maori. Na
ratou te mahanga i whakatakoto hei hopu
i a ia; na ratou hoki te kotiro i arahi ki
te huarahi o te he, na ratou tona tinana i
tuku ki te mahi puremu. Na, piri ana
ienei he ki aua tangata, ka whakawakia
aua tangata e Te Atua mo ienei puremu-
tanga.
Te he o le mahi nei, he kohuru ; ka
toia atu le wahine, ka whakamoea atu ki
le tangata ekore nei e pai tona ngakau,
ka moe aroha kore noa iho, ehara tenei i
te kohuru ? He kohuru ra Ienei. He
kohuru mo le kotiro mo tona tinana me
tona wairua. Kua toia tena ki te poka
ma wai ranei ia e huhuti ake? Kua taka ki
te he. mawai ranei tona wairua e whaka-
hoki ki te huarahi o le uka? He kohuru
tena mo nga kai-whakaako, tangi ana ra-
tou ki nga kotiro ka riro ki te mate.
Na, ka toru nga lure a Te Atua kua ta-
kahia e nga tangata nana ienei mahi —
ko Ture 6, ko ture 7, ko Ture 8. Ka
wha hoki, ko Ture 9; kua whakapae ke
hoki ratou ki a Potatau, kua mea hoki
nana te tikanga, he lure nana kia kaua
nga kotiro hawhe-kaihi e marenatia ki te
pakeha, engari me waiho ratou hei wahine
mo te maori. Otiia he teka tena, kua
rongo matou ki a Potatau, e mea ana ia
kore rawa ana ritenga pera ehara i a ia,
na ratou ano ta ratou.
Me titiro nga tangata katoa ki te he o
tenei mahi, ka nui te he E nga rangatira,
riria enei he, akona a koutou taitamariki
kia koua enei mahi whakarihariha e mahia
e ratou. E nga monita riria enei he, kiu
kaha koutou le whakapuaki i nga tere o
Te Atua, kia mohio ai te tangata e poka
ke ana enei mahi i ana ture. E nga ta-
ngata karakia, riria enei mahi, kei ngaro
nga hua pai i enei hua kino. Ekore hoki
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE HAEATA.
e ora te mahi o Te Atua i roto i enei mahi.
Na te tohe tonu ki te penei i ngoikore
haere ai te whakapono. Engari me wha-
karere nga he katoa kia kake haere hoki
to koutou whakapono.
"KIA HOROI HOKI RATOU I O
RATOU KAKAHU."
E Hoa ma, kua kite tatou i etahi kupu
o te Atua mo tenei mahi, ara mo te horoi.
Otira, haunga nga tini korero o te Pai-
pera, he maha era atu take e mohio ai
tatou ki te pai o nga kakahu ma mo te
tangata. Me ata korero marire tatou i
tetahi o enei inaianei.
" Ko te horoi tonu i te tinana me nga
kakahu o te tangata, he mea whakaora tenei
i a ia."
E mohio ana tatou ki te tini o nga
tamariki Maori e male ana i a ratou e
kai ana i te waiu. Ahakoa he tokomaha
nga tamariki e whanau ana he torutoru o
ratou e tae atu ana ki te kaumatuatanga.
He maha nga take i penei ai ratou, He
kino no te kai tetahi. Ko tetahi, he kore
kakahu mahana. Otiia, ko te take e ata
tirohia ai e tatou inaianei koia tenei ko
te paru.
Ko te tinana o te tamaiti kahore i
horoia e te whaea, me nga weweru hoki,
paru tonu ana.
He maha nga ra kahore te tamaiti i
tukua ki roto ki te wai; he maha nga wi-
ki kahore ona kakahu ma. No konei e
hohoro tonu ana te mate ki a ia.
Whakarunga, ehoa ma. E kapi tonu ana
te kiri o te tangata i nga puta ririki. He
mea iti rawa aua puta. Koia tenei ko te
huarahi e puta mai ana te werawera o te
tangata me nga kino i roto i nga toto.
Me ka tuwhera aua puta ka haere tonu
mai ki waho nga mea kino, a ka ora te
tangata. Me kore e tuwhera nga puta
noho tonu ana aua kino ki roto ki te tan-
gata, he mea whakamate. Ma te aha e
tuwhera ai aua puta Ma te horoi. Ma
nga kakahu ma. Ko ta te paru mahi he
tutaki i aua kino ki roto hei whakamate
i te tangata.
E nga whaea, e aroha nei koutou ki o
koutou tamariki, kahore koutou i pai kia
mate ratou, engari kia ora. Koia ahau
ka mea atu nei ki a koutou. Kia ata ho-
rori o koutou potiki i nga ra katoa. Tu-
kua ki roto ki te taapu horori, aua e
whakaaro ki te tangi. Meake ka kore
tenei. Kei wareware koutou i te ra ko-
tahi. Engari me pera tonu. Ka oti te
horoi, me ata whakamaroke ki te tauera
ma Akuanei ka kite koutou i te ahua pai,
te ahua ora o o koutou taonga nui. A.
ma te whakapanga tonu o te wai matao
ki te tamaiti ka meinga ia he tangata
maia. Ekore ia e wehi ki te maeke ina
karanga koe kia haere ia ki te mahi. He
aha ki a ia te maeke. Kua whai kaha ia
ki taua mea no tona itinga ra ano.
E ko ma, kei kimai koutou. "No
hea te tauera o te Maori?" No hea
I hoki o koutou paraikete ? He mea hoko
enei, ne? Waihoki te tauera me te
horoi, me te peihana, me hoko. " Kei
hea te moni hei hoko?" Kei nga witi
ra, kei nga poaka, kei te muka hoki. E
nga tane, e nga matua o nga tamariki
kia kaha koutou ki te mahi kia whai
moni ai koutou hei hoko i enei mea katoa
mo o koutou ta ma, kia ora ai kia tokomaha
haere ai te tangata Maori i runga i te
whenua.
Aua ra e turi ki tenei kupu. Aua e
whakaae ngutu kau. Engari, me mahi.
Kei waiho koutou hei kai kohuru i o
koutou tamariki. Na te Atua enei ta-
mariki i hanga. I mate te Karaiti mo
enei tamariki. He taonga utu nui no te
Atua enei tamariki. Kua tukua e te
Atua kia ata whatiia kia whakaakona hoki
e koutou enei tamariki. Me ka pai ta
koutou mahi ki a ratou, mana koutou e
utu, mana koutou e whakaora koutou
tahi ko o koutou tamariki. Otira me
ka mangere koutou ki te whakarite i ana
ture mo nga mea nonohi aue te mate mo
koutou.
TE HAHI I MURI I A TE KARAITI.
I te rironga o Te Karaiti ki te rangi ka
tukua atu e ia te whakaako o te ao ki ana
apotoro kotahi te kau ma tahi. Ta ratou
whakaaro matuhi ko te whiriwhiri i te
tuhi hei whakakapi mo te tekau ma rua.
Ta ratou i pai ai ko te tahi tangata i kite
i nga mahi a te Karaiti i te timatanga ra
ano, a taea noatia tona kakenga ki runga.
Kotahi tekau nga ra o Te Karaiti ki te
rangi ka homai te Wairua Tapu. Na, nui
whakaharahara te tupu o te Hahi. Kihai
i taro kua tataria te witi. Ko Tipene te
matangohi; akina ana ia e nga Hurai ki
te kohatu i a ia e kauwhau ana i a te Ka- ]
raiti kia ratou. Te tino mararatanga o
te Hahi, a whaia ana ratou e Haora ki
nga whenua i tawhiti.
Na, kua mau te kai hopu, riro ana a
Haora i a le Karaiti, a puta ke ana te
kai patu hei kai kauwhau. Rere noa
atu, rere noa atu aua purapura i puhia
ra e te hau; kitea rawatia ake kua tupu
ki nga whenua ; kua tupu ki Ramahiku,
kua tupu ki Anatioka. Ko Hiruharama
te hahi matua, ko Anatioka te tahi atu
hahi matua. Na ka horapa atu i reira,
tae tonu atu ki Ahia iti, tae tonu atu ki
Kariki, tae tonu atu ki Itari ki Roma. .
I aua wa ko Roma te pa nui rawa o te
ao, he maha ano hoki nga iwi o Europe o
Africa o Asia, i riro mai i a ia. Nga ta-
ngaia o taua pa e toru miriana; ko Nero
tona kingi i te wa i tae atu ui a Paora ki
reira. E wha rau nga temepara whaka-
pakoko o taua pa, ko to Hupita te mea
nui rawa, pai rawa. Nga moni i hanga
I ai taua temepara kotahi miriana pauna.
J hiahia a Paora kia tae ki taua pa (Nga
Mahi 19, 21. Roma 15, 25.): na, kua
tae herehere atu ia ki reira, nana hoki i
karanga i Hiharia kia kawea atu ia ki
reira kia rongo ai a Hiha i tana korero
mo te mea i whakawakia ai ia.
Te kingi o Roma i te taenga atu o Pao-
ra, ko Nero. Ta ratou ingoa mo o ratou
kingi ko Hiha, he pera ano me nga kingi
o Ihipa i karangatia nei ko Parao. Ko
Hiha (Julius Caesar) te kingi tuatahi; no-
na tera ingoa; i muri i a ia ko Akuhata
(Augustus); na, ko Taipiria Hiha, ko Ka-
rikura (Caligula), ko Karauria (Claudius),
na ko Nero. I tukua a Paora kia noho noa
iho ki Roma a taka noa nga tau e rua, he
mea tiaki na te hoia; korerorero ana ia ki
nga tangata i haere mai ki a ia, a whaka-
pono ana etahi o nga tangata o te whare
o Hiha. Ki ta etahi i tukua ia kia haere
i te takanga o nga tau e rua, a haere ana
ki Spain, kua puta noa ake hoki taria
kupu haere ki reira. (Rom. 15, 24.) Te
hokinga mai i Spain haere ana ki Crete,
ki tona hoa ki a Taituha. (Taituha 1, o.)
I muri i tenei kei Nikapori (Taituhu, 12)
kei le taha o Iriria o te wahi i kauwhau
ai ia i te rongo pai i mua (Rom. 15, 17,
19 ) Muri iho ka hoki ki Roma, a tuhi-
tuhia mai ana e ia tana pukapuka tuarua
ki a Timoti. Ki ta te korero, i mat; ano
ia ki taua pa, i poutoa hoki te pane e Ne-
ro. No te 67 o nga tau i muri i te wha-
nautanga o te Karaiti i mate ai ia.
Na Pita i timata te kauwhau o te rongo
pai ki nga Hurai ki nga Tauiwi; i muri
i tenei, kauwhau ana ia ki nga Hurai i
Hiria i Ahia-iti (Asia Minor); ki ta etahi
kaere ana ia ki Papurona; e korerotia
ana hoki e etahi kua tere ia ki Roma. I
patua a Hemi tama a Heperi e Herora.
Tetahi atu Hemi, te teina o te Ariki, he
pihopa no Hiruharama. E korerotia ana
ia e Paora (£ Kor. 15, 7. Kar. 2, 9.);
nana hoki te pukapuka a Hemi i tuhituhi.
50 nga tau i noho ai ia ki Hiruharama, a
patua ana e nga Hurai.
Na Anaru i kawe te rongo pai ki ta
Black Sea, na Piripi ki Scythia (Hitia), ki
Phrygia (Pirikia), na Patoromu raua ka
Tamati ki India (Inia). E noho mai nei
ano etahi he hunga karakia i taua whenua
e ki ana ra aua apotoro ta ratou karakia.
He hoa haere a Maka raua ko Ruka no
nga apotoro. Ko Tipene, te tangata i
patua wawetia mo te whakapono,muri iho
ko ta Haora patunga, muri iho ko Hemi
Heperi. No 65 o nga tau i muri iho i te
whanautanga o te Karaiti, ara O.K., i
timata ai te patunga nui. Na Nero tena.
Mau tonu te patunga o te hunga whaka-
pono a taea noatia te wha o nga rau tau
i muri i a le Karaiti. Kotahi tekau nga
patunga nui; te tuatahi ko ta Nero. He
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE HAEATA.
nanakia rawa taua kingi tona whaea, tona
wahine, mate iho i a ia, nana hoki a Koma
i tahu ki te ahi, kiia ake na nga Karaiti-
ana, na ka patua nga Karaitiana, tuituia
ana ki nga peke, poru rawa aua peke ki
te muka, pani rawa ki te ware rakau,
herea ana ki nga pou, tahutahuna ana.
Etahi atu, huihua ana ki roto ki nga peha
o etahi .kara rehe, whakangaua ana ki nga
kuri, etahi atu, tititia ana ki nga ripeka
ki nga kari a Nero.
(Tera atu te roanga.)
HE KAIPUKE TAHURI.
Ko nga korero enei a tetahi tangata i
ora mai i le tahuritanga o te kaipuke
Perehiana, ko te (constant) Pumau tonu
ingoa:—
Ko Piripi Rapiera (Raphael) Pumau
toku Ingoa; he tangata ahau no te kaipuke
tahuri no te constant. Irere mai to matou
kaipuke i Antwerp (i anatiwapa) i te i" o
Tihema, 1857. A rere mai ana ki Mel-
bourne, ara ki Pohiripi. He kaipuke
kawe Taonga te kaipuke. Ko Eruera
Utenowe (Eyttenhove) te Rangatira o te
puke. No te 28 o Maehe, 1858, i u mai
ai ki reira. No te 10 o Aperira i rere
mai ai matou i Pohiripi, a no te 16 o nga
ra o taua marama i u mai ki Poihakena.
Ka tu te kaipuke, kawea ana nga taonga
ki uta. Na ka utaina i reira he waro
(coal) hei pehi, kia haere matou ki Mani-
ra. (Manilla.) No te 14 o Hune i rere ai.
A te 12 o Hurae, i te Raiitura Nota TO °
', i te Rongiture Ita 155° 25', e tika
ana te hau, e tu ana nga ra katoa i te pu-
ke, e pai ana te tere. Na rongo rawa
ake matou, kua eke te puke ki te tahuna,
(reef) kahore ano tera tahuna i tuhituhia
noatia ki nga pukapuka kaipuke, he mea
ngaro. No te takiwa o te wha o te rima
o nga haora i te ata. Ko ahau i te uru-
ngi; kei te ara te Hiwhi-mete me nga ta-
ngata o tana wati, (watch) e pouri ana,
meake ao te ra. Na ka tukua nga poti i
reira ki te moana; ko te kai me te wai ka
utaina. Na ka tonoa te Hiwhi-mete e te
Rangatira kia hoea tetahi o nga poti me
kahore he awa i taua tahuna; a kore rawa
he awa o reira, hore rawa rawa. A, ka-
hore ano i kapi noa te haora kotahi kua
pakaru te kaipuke, ka ngawha, e toru
wahi, (pieces) Te wahi ano i eke ai te
puke, e ngaro ana te tahuna i te tai, he
tutukitanga no te tai; ka pakoa te tai, ka
maroke te tahuna. He tahuna nui i tetahi
taha o le puke, i tetahi taha: no te awa-
tea i kitea ai. A heoi ano te whenua i
kite ai ko tetahi motu, tona ingoa ko le
Motu o Patara. (Butler's Island.) Kihai
i roa te akina a te tai, kua oti te pakaru-
karu katoa te puke; he ngaru nui whaka-
harahara hoki. Ka kite te Rangatira me
ona hoa ekore e ora te puke, ka mea mai
kia matou kia haere ki nga poti erua, ko
te toru ia kua tere. Kotahi tekau ma
waru anake matou, koia i pai ai te eke ki
enei poti. Ka eke te Rangatira me nga
tangata kotahi tekau ma tahi ki te rongo-
poti, (long-boat) a ko te Hiwhi-mete me
nga tangata toko ono ki tetahi o nga poti.
Na te hohoro te mau ai i nga kakahu i nga
aha. Ko nga korero a te Rangatira kia
matou kia tata tonu te haere a to matou
poti ki tona, he rongo-poti tona, kia anga
matou katoa ki Manira. E wha tekau
nga ra i haere pena ai matou, kahore he
kaipuke i kite ai. 1 te rua o nga ra i
mahue ui to matou puke, ka kite matou i
te motu o Patoromu. He mate wai i u
ai matou ki reira. He tangata ano kei
taua motu, he iwi riri, koiai mea ai matou
kia ki o matou kaho wai ka haere. A te
rima ano o nga ra i mahue ai taua motu,
ka kitea he motu ke, ka rapu i te wai, a
te kitea. A no te wha tekau ma rima o
nga ra o te ekenga ki te poti ka mea mai
te Rangatira (Captain) kia wehewehea o
matou poti; kua iti rawa nga kai, kua iti
rawa hoki te wai; ko nga mea e toe ana
kua pau i te ra kotahi, me he mea e kai
ana matou. Heoi ano le mea mo te ta-
ngaia kotahi mo le ra, kotahi pihiketi,
kotahi karahi wai; kotahi tekau ma rima
nga ra i tino pihiketi ai, muri iho, ka
waihoa le wha o nga kuata o te pihiketi,
muri iho ko te hawhe pihiketi anake, me
le karahi wai, ki tetahi ki tetahi. He
mea ano ka whai wai i te ua. He mea
tuhituhi e te Rangatira ki te pene rakau
te pukapuka o te matenga o to matou
kaipuke, ka homai ki a matou, na ka hoe
ke matou, ka hoe ke ratou, me kore e
kitea matou e nga kaipuke o te moana,
me kore ranei matou e kite i tetahi whe-
nua. I mahue matou i te Hiwhi-mete ka
haere ia ki le rongo-poti (long-boat); he
oi ano kitenga o matou i te Rangatira,
te Hiwhi-mete, i nga tangata o te rongo-
poti. Ko matou i te poti iti, i u ma-
tou ki nga motu Peru, (Pelew Islands) i
te rua o nga ra o le wehewehenga o nga
poti; keihea ranei tetahi poti, keihea ranei
E rima tekau ma tahi nga ra i noho ai
matou i reho, ka atawhaitia matou e te
kaipuke Merekana, ko Irihapeti Heni to-
na ingoa; ko Wiremu Mohe (William
Moss) te Rangatira o taua kaipuke. A te
rerenga mai i te moana nui, a Niu Tireni;
ka tukua matou ki uta ki Kororareka, i te
20 o Pepuere : a no te 28 o nga ra o
Maehe i u mai matou ki Akarana.
HE KUPU WHAKARITE.
He kuri i roto i te wai e kau ana, e
whakawhiti ana ki tera taha o te awa, he
kai ano tana kei roto i tana waha e mau-
ria ana. Tuna kitenga iho i tona aia i
roto i te wai, ka mea ia he kuri ke
tera e mau ana i te kai mana ; inamata
kua hamama te waha hei tango i te kai a
tera, kaore, he ata kau tana i kapohia ai,
ehara i te tino kuri Na marere ana te
kai i roto i tona waha, ka riro ki te wai,
totohu ana ki raro, ngaro rawa. Heoi
haere kau ana kua marere tona oranga.
Ne? ka mahi te tahae! Totoro kau
ana te ringa ki ta tera tangata, a marere
ana le mea i roto i tona. Ka mahi hoki
te tango oneone! He rahi ana ano tona
wahi, otiia e apo ana kia riro mai mona
te puohi o tona hoa, na totoro ana tona
ringa ki te tango. Tena tou hanga e te ta-
hae, marere ana tona oranga. Warea
ana ia ki le tango i le whenua ke, tuhera
kau ana te whenua tupu. Keihea hoki
he rangi me te pakanga, kei hea mo te
ngaki kai ?
Ka mahi ano hoki te tangata e rapu
tonu ana i nga taonga o tenei ao, kahore
he whakaaro ki to tera atu. Etotoro ana
ki le atarangi, ekore ano e mau, marere
ana i a ia le mea whai tinana. Kapohia
ana e ia nga tini taonga; re! he hau kau
ano, ekore e mau i le ringa ; tena ko nga
taonga pono nga taonga mau tonu, marere
noa; ka rile ki to kuri i kapo ki tonu ata,
a marere ana tana kai.
HE MAHI WHAKAMIHARO NA TE
TANGATA.
Ko le whare karakia Maori o Riana.
kei Epeha, ka nui ! Tona ikeike tutuki
rawa ake ki le tuanui, -420 putu, kotahi
rau o nga tau e hanga ana i taua Teme-
para, ka oti. Kei Ihipa nga Urupa nui
whakahara. Ko tetahi e wha nga taha
653 nga putu te roa o totahi taha o tetahi
taha, tona ikeike 431 nga putu ; kapi ana
nga eka tekau ma tahi i tona turanga; te
roa o nga kohatu o taua urupa 60 nga
putu ; 208 nga whakapaparanga kohatu;
350,000, ara e toru rau, e toru tekau
mano o nga tangata nana i hanga.
HE KAIPUKE NUI.
Katahi ka hanga i te kaipuke nui wha-
kaharahara kei Ingarangi, ko Rewiatana
le ingoa. Nui ake taua kaipuke i le Aka
o Noa.
Ko te roa o ta Noa . . . 547 putu.
Ko le whanui ..... 9! "
Ko te hohonu ki raro . 54 "
Ko nga taonga mo runga kia 21,761 nga
Tana.
Ko te roa o Rewiatana . . 680 putu.
Ko te whanui .... 83 "•
Ko te hohonu .... GO "
Ko nga taonga . 25,092 nga Tana.
Na kia tokohia ranei nga tangata e eke
ki runga ? kia kotahi poa tekau ma rima
nga mano tangata. He tima hoki taua
kaipuke.