KO TE KARERE O NUI TIRENI
[Na te Kawana i mea kia taia]

Vol 3] AKARANA, PARAIRE, MAEHE 1, 1844 No 3. 

KO NGA MAHI MAKUTU A NGA TUPUNA
 0 INGARANGI.

He maha nga ritenga makutu a
nga tupuna o Ingarangi te tini hoki
nga tupapaku i pokea ai ratou ki ta
ratou ki uta ratou poauantanga ia,
i te mea kahore ano ratou kia tino
 rongo noa ki te rongo pai no reira
wehi noa iho ratou ki te haere po.
Kua oraora ai rau rakau e tupapaku
ki ta ratou kua rangona te kau e
ngaehe ana i roto i te otaote he tupa
paku te marama pirau nei nga
takiri nei nga tini aitua, poto katoa
a ratou whakaaro ki a mea ka
mate te tangata, he at e ngau
ana i roto ki aia, ahakoa he whewhe,
he mamae mo te uma no te waewae,
no te aho ranei, he atu a e rapu ana i
roto.  I kore nga hipi e whanau na
te makutu, a I matemate nga kau 
nga poaka nga aha, nga aha na ka
kiia na tetahi tangata i maku i
mate ai, ka tikina tetahi tangata hei
titiro i te wairua o te tangata mana i
makutu. Na, ka  karakia ia,
kakahua i ana karakia ko wai hoki
ka kite atu te tikanga o i nga kupu.
He kupu kau noa iho e meatia
pukutia ana e ia, kia kiia ai e te 
nuinga e karakia ana a ka mutu, ka
wakahuatia e ia te ingoa no tetahi
tangata kino ki taua tohunga i mua
ka kia nana i Makutu, kia patua ai
ia e nga tangata te mea mate. Na
ka poauau noa iho ratou ka patu
hoki taua tangata ka mea hoki
nana i makutu i mate ai a ratou kau,
a ratou hipi te whakaaro ratou he
nui rawa te Atua, a e kore ia e rongo
ki te tangata ki te whakamate i
tetahi Kua tu mana ake ano e mea
noa ake ki ana a e pai ai kia mate.
Otiia i a ratou, e a noata tupuna o,
Ingarangi e poauau aua ratou i reira,
e mamingatia ana e Hatana e penatia
 ana me te pukapuka e ki nei
 nana o ratou kanohi i pare kei kite
ratou. Ko etahi ia e ratou he
hunga mohio ki te whakaaro a 
wakahorihoria iho aua karakia makutu
e ratou i mea hoki ratou, na ko te
 tino tohu e mohiotia ai te tohunga

mano, ko ta te Atua i whakaatu mai
ai i Tuiteronomi 18 o nga upoko 21-
22 o nga wharangi. Na ka mea
tetahi o ratou ki te tohunga makutu.
Tena koa makuturia ahau kia kite ai
ahau i te mana e tau karaka e kore
ake e mate.
(Hei tetahi atu Nuipepa ka korero)

(Ki te kai tuhituhi o te Karere o Nui Tireni.)
E HOA  Tena koe. He tangata
mohio ahau ki ta te pakeha ritenga,
koia ahau ka tuhituhi atu ai kia
rongo nga tangata katoa ki te 
ngangaretanga o Ngatiwhatua ki roto ki
te wharewakawa, mehemea he pakeha
 ratou kua mau katoa hoi e rawa
e puta te morehu. He tangata maori
ratou ki ano i mohio noa ki te tikanga
koia te mau ai i reira otiia ko to 
ratou rangatiratanga kua kahore ke ta
te mea kua wakaora ratou kua tiaki i
te tangata tahae. E mea ana etahi. He
rangatira a te Mania  He rangatira 
ano i mua i te mea kiano i tahae tenei
ka tahae, ka mutu mo te rangatirata 
nga mea ratou katoa ano hoki i tango
nei i a ia. E mea mai pea etahi na
koa kua tukua mai ai? e tika ana ano
tenei kia wakahokia ami ia otiia e
kore pea e tatu te ngakau o te Kawana
 i te nuinga o tenei kino, wahi iti
rite ki te kehuru ki to te pakeha
ritenga, e kore e wareware wawe te
ngakau ki te kohuru, waihoki tenei,
a kore e wareware wawe. Taria kia
hoki mai te Kawana mana te wakaro
kia wakahokia te rangatiratanga
kia ratou kia kahore ranei kei a ia te
ritenga. Heoi ano.
Na
MAORI.
E Maori e tika ana tou korero koia
te pukapuka ka taia ai ki tenei
nuipepa kia kite i nga tangata maori
katoa ta te pakeha ritenga. He
pono ano me te Pakeha kua mau ano
reira he pono ano ka tahae te
rangatira ka mutu ano tona rangatiratanga
kia tiakina nga tangata tahae
e nga rangatira ka mutu ano ta ratou
rangatiratanga ka tukua te tahae
kia haere noa a e kore e wakahokia
mai kia wakawakia na he wakaaetanga
 tenei ko te mea tenei hei
wakakahore i to matou rangatiratanga.
Me Ngatiwatua ahakoa kua wakahokia
mai te herehere e mahue ano
ta ratou rangatiratanga. Kei a te
Kawana, te wakaaro kia wakahokia
ta ratou rangatiratanga. Kai Tuhi]

E Hoa e te kai tuhituhi Te
Karere o Nui Tireni, tena koe.
 E kore ranei koe e pai kia korerorero
taua ? Meinga e pai ano. Ina
Maku e patai atu ne? E pehea ana
koe ki nga mahi a te tangata maori? E
pai ana ranei e kino ana ranei? Maku
e titiro ki nga wahi e haere ana e
ahau e raru ana te tangata maori ki a
ratou wakamaori ano ko te raru hoki
tenei he tutu he wakaputa he
kawe riri, he aha noa, he aha noa
ina e kite ana oku kanohi ko nga
mea enei hei wakakino i te wakaaro
o te tini e noho nei kei mea koe he
hangareka naku, he pono tonu
tenei  ano kei nga rangatira noho
marie te tikanga o nga kupu nei.
E ia e huri ana te tau nei ka taka
he tau hou me te ohonga katoatanga
o hine Hapu o tenei wahi, ki
te hangarau ki te tutu. E korerotia
nuitia ana e to tatou Kawana hou nga
wakaaro atawai a to tatou Kuini

a Wikitoria me te tangata maori o
tenei Wenua tenei te rapua noatia
nei he take hei kawenga riri ma
tetahi ki tetahi. E ia, ka mahi te
maori tana mahi kuware he kuware
hoki tenei ki o taua nei wakaaro.
Mahue te mahi e etahi oranga
mo te tinana ne he teha oti? Hei
kona koe wakarongo mai ai. E noho
ana matou  inanahi ake nei ko aku
koroheke e kai aruhe ana ko nga
mau hoki enei ou Kotoko, ka oho 
taku Maori ka  karangati  a kei 
ohe kite Waimate. Ka uia ano, ki
hea? ki te Waimate he pono he
 pono, pono rawa atu. Tena ranei
koe ka kite ia raro pu iho o te ware
karakia i te Pa hou e tu. Ka kite
ranei koe i raro iho e Mawe, ,i te
ara kata ki Kaikohe. Mau ra e
wakaaro ki anei wahi kua kite ranei e
kawehi te tauhou pea koe, me
kowai ka kite. E Ia kei mea koe
te tautangata tenei Iwi no te Hahi
te nuinga o mua iho E noho pai
ana i reira ka haere noa atu  aro noa
mai tena ko tenei ekore e haerea te
wenua i te wehi, he Tutei tonu ano
te mahi. Mahue noa atu nga Wairenga
wati mai ana ki nga Pa
noho ai ko nga hanga ranei e nohoia
atu nei. Ka tahi ahau ka wakaaro
ki te ki nei, e, Ma te pakeha
e huna te maori, aua atu. E ki
ana ahau ngaro noa iho te maori i
a ia ano auaka e meinga ma te
pakeha te kino kahore ma te maori
anake ano tana wainga. Nei ra ha,
he putanga koha na nga Rangatira i
u ai te pu, wahiti ano kua ngangau
ko nga morehu pea e wati ki
te ngahere ki te kai rito, e kore
hoki e kitea e tenei wakatupanga
te noho marie.
E ia, hei kona wakarongo mai ai
e poki ana ta maua kai me ake hukea
ka karangatia e he ope na runga
hei huna i Ngapuhi he wakamamae
mo nga tupuna o mua. E ia, kahore
rawa ake te ohonga o Ngapuhi i konei.
Moe iho ahau ka huia me te poauau
ano o enei korero. Wakapono ana
etahi hunga ko etahi i wakateka
otira i he ano i te timatanga i te putake.
I a Panakareao hoki te taumautanga
o te mea nei, e noho marie
mai ana tena iwi i tona kainga ka
paia te hauhau noa atu e tenei wahi.
He aha ianei te tukunga iho o tenei
mahi. E kiia atu ra he raru kau.
E ia, nui atu te wakaaro a nga kaumatua
o Ngapuhi kotahi tonu te
ngakau he mea waiho te tino kupu
i te pakeha na konei ano i tika ai,
aua te pakeha hei matua poheua noa
iho ana, koia ahau i mea ai kei a te
Kawana ano kei nga Mihinare ano,
kei nga Kai Tiaki ano hoki e tohungia
ana e te Kawana hei hoa wakariterite
mo te maori, nga tikanga e pai ai te
kupu wakamarie. E ia kotahi ano
te kupu hei wakarangatira i te maori
koia tenei he kohou rawa i te rongo
kia mau, mau tonu. He teka oti.
Nana inaianei he wainga he tutu,
apopo hei maunga rongo, ko nga
tuea anei e tupu ai te mana o te maori
ka tohe ki te kino, raru iho te
maori waiho ki muri ko te whenua
mahue ake mo te pakeha, kei mea
koe he hori tenei na to hoa.
E tamara e te kai Tuhituhi
o te karere kawe rongo o Nui Tireni.
Tenei ano taku kupu wakamutunga
ki a koe kia rongo, mai koe, Ne. E
mea ana ahau, kia puta tonu te kaha

a nga rangatira ka nga tangata o o
ratu hapu, waihoki ko ratou ko nga
tangata kia rongo marie ki nga kupu
a nga rangatira ma konei ano ka wai
wahi ai te Ture kua takoto nei ki
tenei wenua kia mahi nga rangatira
kia wakaaro i nga tikanga o te Ture 
hei pai, hei atawai i nga tangata kia
akona ratou ki te Wakapono, ki te 
noho marie ko konei ka miharohatia
ai e te pakeha nga mahi e te maori.
Ka karangatia ata hei iwi ke o
taua rangatira hei matua mo taua hei
ki, atawai i a taua.
Ka penei pea te ritenga ma taua
ma te maori, moe ana nga kanohi i
Na to hoa,
NA WAKATUPERERU.

Ko WIKITORIA TO TATOU KUINI.

I te rua tekau ma wa o nga ra o
Akuha ka rangona ki te tangihanga o
te Repo te haerenga o te Kuini ki
tena ware runanga. Nui atu te
aroha o tana Iwi ki a ia i reira
kihai weau ka tapoko te Kuini ki
roto ki te ware he mea arahi ano e
tana taku e Te Piriniha Arepata,
noho tonu iho ia ki runga ki tana
torona aianei e Kuini Wikitoria ka
kia ka mea,  E nga Rangatira o
taku runanga e wakawetai atu ana
ahau ki a koutou, ta te mea kua oti i
a koutou te wakarite nga mea e
tuturu ai aku korero ki ta Iwi ki ta
iwi nga korero o te pai o te rangi
marietanga."
 Kua pai pu ahau kia wakaaetia
te mea hei whakanui te Wakapono o
to tatou Hahi he mea tika kia
wakaakona nga tangata kuware ki te
rongo pai kia wakanohoia he Minita
me nga wahi pouri a e pai kia
kitea te raneatanga o te atawai o
taku iwi ki tenei tohu o to koutou
aroha nui. 
E mamae iho tuku Ngakau i nga
rongo ngangare e ehinu aku
tangata, me nga tikanga o te Ture
e wakautu te ratou hara, e ma te
atawai o te Atua e homai te pai ki a
ratou kia pumau ai te Rangimarie
tanga ki taku iwi katoa."
 E aku Rangatira ka taea nei te
tama e wehewehea ai koutou  ou to
roa hoki o te koutou runanga, kia
wakapuaki atu ano ahau taku wa
kawetainga kia koutou taku hiahia
ano hoki kia wakaaetia nga mea
katoa hei wakapai hei wakarangatira
te tatou wenua i taku ite anu
hoki. 
E ia e te kai tuhituhi e mea ana
ahau kia waiho e Kuini Wikitoria
hei Wetu arahi i nga Rangatira Maori
o Nui Tireni.

WAKARONGO.

KUA tahuti a Titoi, e Hame, me Tumutumu
 te hunga i hereherea nei mo te toa
o te Kaereama i tahaetia. No te po o te 30 o
Hanuere, I tahuti ai. Ko te tangata mana e
hopu tenei hunga ka utua ki nga pauna a
toru.
E hoa ma e nga rangatira o Waikato, kia
mahara koutou ki te kupu o te Kawana engari
ra me hopu tenei hunga kino, kia wakawakia
kaua e puritia, kei meinga koutou te tahae ki
a matou ki te Pakeha i rite ki te tahae te
tangata e kore e tuku atu i te tangata penei kia
wakawakia.

WAKARONGO.

E hoa Ma. I te ata o te ratapu Tihema 31
i tahaetia e tahi o nga mea e to
where o  Makereta ta Pouaru (he wakakai. Ko
te tangata mana e hopu enei pakeha tahae, ka
utua ki nga pauna e rima.

Akarana, he mea te ki te perehi o te Kawana.



.