KO TE TAINGA TUARUA 0
TE KARERE 0 NUI TIRENI

Ki tenei marama o Hurai, kia wawe
te rongona te ngangaretanga i Poneke.

Na te Kawana i mea kia taia]

Vol 2 AKARANA, WENEREI HURAI 12, 1843  No 7

Kua u mai a Wikitoria ki Akarana i
rere mai i Poneke, ka pouri te rangi
mangu kerekere tera te rongo wawai, no
runga kua ngangare nga tangata maori,
me nga Pakeha, kua mate tetahi, kua
mate tetahi Kia tatou, kua ke ngatahi
ki to te Tangata me to te Atua ritenga,
otiia ko nga mea katoa
o te Ngangaretanga i hinga ai nga
tangata maori me nga Pakeha,
ki ano i tino rangona e rapu ana
matou ki te take o tenei
ngangaretanga. Ka tonoa e te Kawana e
tahi o ona Rangatira ki nga tangata
maori kia rongo ai i a ratou korero kia
tino mohio ai iataria e tatou kia tino
ra ngona te tikanga me te pono o
tenei pakanga. Kei meinga na te
tangata maori ra nei, na te pakeha
ranei te he Ki a tatou, kua he
ngatahi, kua ma mate toto o tetahi o
tetahi he mea wakapouri ngakau te
wakaheke i nga toto o, a tatou hoa
tangata.
E mea ana nga tangata maori me nga
Pakeha he oneone te putake o tenei
pakanga erua te kau nga 

tangata i hinga he mea nui ake ranei te
oneone i te tangata ? E mea ana nga
Pakeha o Poneke, kua wakaae a te
Rauparahara ko Rangihaeata kia
te Peina raua ko te Karaka kia wakarite
te oneone. Otia oho ana e te
Rauparaha, haehaea ana nga kara turakina
ana nga rakau tetie tungia  ana nga
ware o nga kai tuhi wenua,peia ana ia
me ona te ngata no reira i haere
atu ai te kai tuhi wenua ki te kainga o
nga Pakeha ki te Kai Wakawa mea
atu ana ki a ia he teka ta te rangatira
maori korero me waiho ki te kai
wakarite oneone. Ka haere te Kai wakawa
me ona tangata kia mauria
mai a te Rauparaha raua ko
Rangihaeata ki te Kainga o nga pakeha ki reira
rapu ai ia wai ranei e te
tangata maori ranei, te pake ka ranei .
Otiia kihai raua i wakarongo ki te
korero o te Kai Wakawa kihai i tae;
no reira i mea atu ai te Kai Wakawa ki
ona tangata i mau pu haere,
hopukina nga tangata maori. Ka tangi te
pu o te pakeha ka hinga tetahi ka
hinga tetahi, ka kitea te Waireweka i

tenei mahi ka mea ia kia wakamutua te
wakaheke toto, tukua ana e ratou o ratou,
pu tu marie ana nga rangatira ,maori
me nga rangatira Pakeha, kahore
o ratou pu, kua noa, ka mutu te wawai.
Pono atu a Rangihaeata e tu ana nga
rangatira maori me nga rangatira
Pakeha ka tupu ake te kino i roto i a ia
mo tona wahine kua maru ana
ringaringa ano etahi o nga rangatira
Pakeha i patu, na te Pakeha tenei
korero, he pena ranei he teka ranei.

E mea ana te tangata maori ki ano i
hekana te wenua na ratou ake ano hua
noa ratou he tango wenua te
wakaarahanga kara a me tietietenga o
nga rakau. I turakina nga rakau kia
mohio ai nga Pakeha kaeoa i tukua 
kiano i wakaae ki a ratou he pakanoa te
mahi o te Kai Tuhi wenua kia hanga
ware, kia makatia wenua, e tika ana
ki a ratou tikanga, kia ahatia kia ahatia
a ratou mea e tupu ana i runga i ta ratou
oneone, kihai i nga ki a ratou
korero koia  ai nga ware,
kahore e ratou ki wawai kahore a
ratou wakaaro kia wawai, ko te
kitenga atu i nga pu, no te puhanga o
ratou e te Pakeha, no te hinganga o
etahi o ratou, ka oho ratou e mea
ana te tangata maori kia rongo nga
tangata katoa, na te Pakeha te.
timatanga tokotoru nga tangata maori i
hinga i te paihanga o te Pakeha, no
reira i timata ai te wawai ki nga
Pakeha. Otia kotahi mea kino rawa
ki te Pakeha, ko te mahi
a Rangihaeata, no tana tukituki nga i nga
rangatira Pakeha e ana ringaringa ano
muri iho i te tatauranga e mea ana
nga Pakeha katoa he mahi tiri kino
tenei, me he pono.

Na, ko te wha tenei o nga tau i noho
marie ai nga tangata maori ratou ko
nga pakeha, no reira nga hoia tonoa,
atu ai e te Kawana kia mau tonu te
ritenga pai o te ata noho aua koutou ko
nga pakeha e mau te

pu, i te hamanu ranei. Kahore waiho
nga hoia hei tiaki mo tetahi mo tetahi.
Ko te wakaaetanga o mua nei o te
Kawana kua mate, ekore e wareware. E
penei ana  hoki tenei Kawana, mau
tonu. Ko nga kainga kiano i hokona e koutou
ekore e. riro i te pakeha, hore rawa 
otiia tukua marietia kei te kai
Wakarite wenua ano te tikanga.
E mea mai ana te Kawana ki au
kia tuhituhia atu  tenei pukapuka
wakamarama ngakau ki a koutou

kia wakaaturia hoki ka m` katoa tana
pukapuka wakatakoto tikanga 
kua taia, ki te tahi wahi o tenei Nuipepa.


He pukapuka na te Kawana he waka takoto
tikanga, he mea wakamaori.

Kia rongo mai e nga tangata katoa,
he tikanga, he maunga rongo hoki
tenei mo te wenua, me nga pakeha
mo nga tangata maori hoki, kia kaua
e tupato tetahi ki tetahi ke, mau
hoki te korero o te Kuini. hanga
tangata maori Pone pu Tana korero
ki nga rangatira maori tana mea
tanga ki a ratou. Ki nga rangatira
maori te tikanga, te rangatira 
o ratou wenua o ratou kainga me o
ratou taonga katoa. Na ko ahau te
Rangatira e wakarite ana te Kawana
tanga o Nui Tireni, ka wakatupato i
nga tangata katoa kia kaua ai ratou
poka noa ki te hanga whare, aha noa
iho ki nga kainga e totohe, ki ano i
hokona e te Pakeha, ki ano i tukua
te tangata maori.

Tatari marie e nga tangata katoa,
ki te kai wakarite wenua, ko a ia 
te tikanga mo te wenua, mana e mea,
ma wai ra nei, ma wai ra nei te
wenua, te kainga totohe.

Kua pai te Kawana, kia meinga
a te kemara, hei kai tiaki i
nga tangata maori o Nga Motu o
Mokau o Wanganui me nga wahi
katoa e patata ana ki enei kainga.

Akarana, he mea te ki te perehi o te Kawana.

KO TE KARERE O NUI TIRENI

[Na te Kawana i mea kia taia]

Vol 2.] AKARANA TUITI AKUHA 1, 1843 No 8

E mea ana matou tenei nuipepa
kia whakaaturia te mea hei
wakarangatira i te tangata. E hara te tangata
wai kakahu, moni, me nga aha noa iho,
penei me te tini o te pakeha e hara te
taonga i te tino ritenga o te rangatira
ahakoa i au ki au taonga katoa,
me te tini noa iho o nga mea e hara
tohea e tino tohu o toku rangatira e
tanga. Tenei pea koutou te mea, a!


he aha oti e tino tohu rangatira o te
mea hei wakarangatia i te tangata?
Wakarongo mai, ko te tino, e putake
tenei o te rangatira te mohio ki nga
korero o te tini o te pukapuka,me
nga ma i tuhituhia ki roto. Tenei
ano pea etahi o koutou e mea ana i
ngaro ki roto ki to koutou reo te tini
o nga pukapuka ma wai re e wakamatau,
ko waihoki e mohio ana ki te
korero pakeha he pono, e kore e
mohio nga koreheke ta te mea. kua
koreheketia, ahakoa te rangatira ia
kahore hoki ona kai wakaako i tona
nohinohinga otira ko a koutou


tamariki, me ake hoki ratou ka
kaumatuatia me pehea ratou me mate
kuare, pera me nga matua? rere 
tonoa katoatia ki te kura kia akona
ai e te pakeha i te nohinohinga kua 
kite koutou te mahi o te pakeha 
tonoa ana o ratou tamariki ki te kura,
ka  mohio ratou ki te tini o te mea.
Na ka kite koutou, ko te matau te
tahi wahi o te Mea hei wakarangatira
i te pakeha ahakoa kihai i maha a
ratou taonga he mohio to ratou
taonga hei wakarangatira hei
wakakake i a ratou na te matauranga i
whai ingoa ai te tangata. E mea ana
te pakeha ki tera wakatupuranga
rangatira, he kaumatua ratou koia te
matau ai ki te korero pakeha, ta te
mea kahore o ratou kai wakaako;
tena ko tenei wakatupuranga rangatira
ara, ko nga tamariki e tupu ake
nei i waenga i te pakeha e kore e
mohio ki nga tini mea o te pakeha ki
te tuhituhi, ki te whika, ki te tatau
moni, me te tikanga o nga mea katoa

o tenei motu e kore te pakeha e mea,
he rangatira e tangata, ahakoa he
tamaiti na te rangatira, ahakoa whai
taonga. Tenei pea etahi o nga
rangatira maori e mea ana kei hea
te kura, kia kawea atu ai a matou,
tamariki kia wakaakona? Waka
rongo mai tera te kura pai kei te
Waimate, e te kainga o te a hopu
kua wakaritea e ia he tangata hei
wakako i nga tamariki maori, e
pai ana hoki te Pihopa me te tini o
nga rangatira pakeha kia hanga he
whare kura ki Akarana, me era kainga
atu, otiia e mea ana ratou, kia 
wakaae nga rangatira maori ki mua,
kei maumau hanga noa i te whare a
e kore e homai nga tamariki kia
wakaakona; kei pera me nga rangatira
o te Waimate, tenei tata te
kura, e kore e homai nga tamariki.
Ko etahi pea o nga matua e mea ana,
e wehi ana matou, kei riria a matou.
tamariki e aroha ana hoki ratou ki a
matou tamariki: e penei ana ano ra
matou te pakeha e aroha ana ki a
matou tamariki ahakoa, ka tonoa 
ki te kura ka tutu e pai ana ano kia 
riria, kei tupu ake te kino i roto 
ki te Nuipepa, te mea, tupu ana te tangata, tupu ana
te mohio.
(A tetahi Nuipepa atu he korero.)

Akarana, 27 Hurai, 1843
 
E hoa e te Potete tenei taku
korero kia koe, kia rongo koe i taku
tikanga mo tenei ngangaretanga, ki
te mea ko te tikanga tenei i roto i te
Nuipepa nei, ka mea atuahau kia

koutou ki nga Pakeha, he ana ta
nga Pakeha kua tohe nga tangata
maori ki te korero ki nga Pakeha,
kahore rongo, tohe tonu ki te ruri i
te kainga, koia ka tahuna ai nga ware
ki te ahi kahore nga tangata i hiahia
kia patu i nga pakeha, kahore i korero
pai tonu tatou ki nga Pakeha penei
ano hoki ko koutou ki te mea ka
tohe te tahi tangata maori ki te tiki
wahie i te kainga kua hokoa e
koutou e te Kawana`ranei e wa ranei 
ka riri koutou ki te mea kahore i
rongo te tangata ka tohe tonu, muri
iho ka mea koutou kawea ki te
whare herehere; tena ko ta te tangata
maori korero ka wakahengia e koutou,
e nga pakeha ina hoki, e korero pai
ana e te Rauparahara raua ko Rangihaeata
ki nga pakeha, kia waka
mutua te ruri wenua ki hai i waka
rongo mehemea kei nga pakeha te
kainga e tika ana tena, no nga
tangata maori ano te kainga, he aha
te pai o te haere o te kai ruri wenua 
ki te Kai Wakawa korero atu ai.
kahore i tika kia haere kau ki te Kai
Wakawa, horihori atu ai e pai ana
hoki, e korero marire ana nga tangata
maori kia wakamutua te ture, kihai i
rongo koia i mahara ai nga tangata
maori tahuna nga whare, kei noho
tonu ki te ruri te kainga, kia
wakamutua te mahi koia nei ranei te take i
haere ai a Tamihana ratou ko ona hoa
rangatira ki te hopu mai i a te
Rauparaha raua ko Rangihaeata kia
wakawakia mo konei te take mo nga korero
pai nei! e he aha tenei mahi! Mehemea
i haere kau, ko ratou tangata kau e pai
ana; tena i hari ano me nga pu, na ratou
ano te hiahia kia wawai; ahakoa

kei mea koutou, na te tangata maori
te hiahia kao na te pakeha te hiahia,
titiro hoki ra, i mauka nga pu hei
aha? nga hoari i maua ai he aha? e
mea ana ahau he minamina patu ano
i nga tangata maori, i maua ai nga pu,
mehemea ka tika tenei korero, he
rawa te pakeha, he rawa! E mea
ana ahau, i haere mai te pakeha ki te
riri i nga tangata maori kia mutu te
wawai, na he aha Tenei? kua ngangare
nei nga pakeha ki nga tangata maori
i Poneke, kei hea te ata nohoanga 
o te pakeha! kihai i taka te tau o nga
Pakeha ki Nui Tireni, kua patu ki
nga tangata maori, e whai kia roa te
nohoanga, me i haere atu nga
pakeha korero pai ki nga tangata
maori ma te tangata maori e homai
te riri o riri nga pakeha, a koia i
haere noa mai nga pakeha kia ata noho
i Nui Tireni tena ko tenei, haere tonu,
atu puputa tonu atu kihai i
wakaaroaro na korero marire kao, e hara
ano tenei tikanga i ta koutou tikanga,
i ta te pakeha e mea ana ahau na te
tangata maori ano tenei tikanga ki
taku mahara e hara a Tamihana te 
Kai Wakawa, ina hoki te he o tana
tikanga, engari a Wairaweke, i
puaki tana waha kia mutu te patu,
tena ko Tamihana, kihai tana waha i
hamumu. Ki te mea ka tuturu tenei
he take, ko te tahunga i te whare
nei, ka haere atu nei nga pakeha
pupuhi tonu atu nei, hinga tonu iho
nga tangata maori tokotore nei he
rawa ta koutou korero mo te ata 
noho he rawa, he rawa, he rawa!
maumau nga korero a te Kuini, i 
korerotia nei e koutou kia matou, 
ki nga tangata maori nga

korero nei, kaua e patu, kaua e tahae
kaua e aha, kaua e aha, he aha tenei?
kua patu nei kei mea koutou e he
ana te mahi a te Rangihaeata, kao e
tika ana.
Otira, ki ta te tangata tikanga e patua
ano kia mate, kia mate katoa ano,
mehemea ia, kaore i mate tetahi,tetahi 
a, e tika ana kia wawao
tena kua mate tetahi, kua mate tetahi
ka taha ka wawao kao, e he ana tena,
kia mate e tahi ka wawao ai, a he
nukanuka kia mate etahi i hea,i mua
i te wakakekonga o nga pu, ka riri
ai, penei, kihai i mate tetahi, tetahi,
tena, tukua ano ki mate tetahi, tetahi,
ka riri, he maminga tena kia matou ki
nga tangata maori.
Heoi ano taku korero ki a koe.
NA TUMUTUMU.
Kia Te Potete.
KI TE KAI TA.
E Hoa ekore ranei koe e pai kia
taia ki te Nuipepa nga korero o ta
matou huihui ki Orua, i te waru o
nga ra o Huni i tenei tau o to tatou
Ariki kotahi mano waru rau, e wa
te kau ma toru? I pouri toku ngakau
i te kitenga i te torutoru o nga
tangata i te huihui, kihai hoki i
tokomaha, e waru pea te kau takitahi
ki te huia katoatia ka hua au, e pa,
e kore e noho atu te tangata i tenei
mea, kaore e heke ana ta te Atua e
purutia ana ta Maruhoake. Ki taku
ka aroha te tangata kia te Karaiti, ka
hui mai he tohu aroha hoki ki a ia.
Raia, kahore i tae mai, kahore te
Urioteoro, ko Paora Taui anake 
toko ono ano pea o Ngatirori, heoi
ano. I timataia ta matou huihui ki te

himene, muri iho ko te korero pukapuka
ko te karakia. Ka mutu, ka
makatika a te hemara, ka korero
mai i te ahua o to tawahi huihui, ka
mea iho ano ki a matou, he homai
tanga ki a Karaiti. na ka noho,
ko ia kei runga, ko Paora te Iwi, mo
te wakapono kia tupu ki nga whenua
katoa kia nui haere. na ko Paora
Taui tetahi o nga tangata tahi, ko
Herui Pihapoto, ko Kiahau, me etahi
iho. Ka mutu ka homai e tera 
tangata e tera tangata, tana i pai ai
a tauria rawatia ake, e ono pauna
tekau nga hereni, e rua nga pene, me
te hawe pene. Na, muri iho, ko te
hakari. I te aonga o te ra, ka hui
mai nga tangata ki te korero pukapuka
me te korero ngutu, nga tangata ano ia e
mohio ana. Ko ta te tahi,
karaehe i korero ngutu ai, ko
te waru o nga upoko o Roma;
engari e toru nga upoko a Paora te
Iwi raua ko Maata Karere i korero 
ngutu ai.
No te rua te kau ma ono o nga ra
o Huni i huihui nga tangata o Orakei.
Na, muri iho i te karakia, ka
taki a Karaka Ikoea, te wakarerenga
iho o nga mahi a te Karaka,
koia ano oho ana te mauri o te
tangata. Muri iho, ka taki nga
tangata maori ko Paiura, ko Nopera
Parenga, ko te Ara, ko etahi iho, ko
etahi iho. Ka mutu nga taki, ka
homai e tera tangata, e tera tangata
tana i pai ai a tauria rawatia ake
ewa pauna, e witu hereni tekau nga
pene, me te patene. E te kai ta, e
pehea ana koe? e mea ana au e pai
ana tenei u a matou, he timatanga
hoki; kei nga ra e haere ake nei, ka

hira ake pea. E hira ana tenei i ta
houangi nei. Heoi ana aku korero.
Naku na te KAIMATAKITAKI.
Tenei ano tetahi korero aku ko te
ware papa o te Manihera i Waikato
toto noa i te ahi. Toto noa nga
pukapuka o the Manihera i te ahi, kihai
ora tetahi. E ngari nga kakahu
moenga, me nga peti i ora, me etahi
o nga kakahu tamariki, ko nga pukapuka
i whakamaoritia kihai ora, kihai
aha. Ae he mate ake tona mate u
ana! Kite ana i te huhi. No te
ahi kohua te ahi i wea ai te ware.
Heoi ano aku korero. naku na te kai
wakarongo atu.
WAKARONGO
Mo nga herehere tahuti katoa, e 
wakahokia mai ana ki te Kai
Wakawa, ka utua te kai wakahoki
mai, e te Kai Wakawa kotahi pauna
mo te hopukanga, kotahi hereni me
te hikipene, mo nga ra katoa e
wangaingai ai te herehere, a, tae noa
mai ki Akarana.
WAKARONGO
E mea ana a te Paraone, raua
ko te Kemara, mehemea e pai
ana etahi o nga rangatira maori e
noho patata ana ki Akarana, kia 
tangohia etahi o a raua kau, kia
whangainga ki o ratou kainga, e pai
ana ano, a ma raua e whakaaro i
tetahi tikanga, hei utu mo te tiakanga
mo te whangainga hoki
mehemea e hiahia ana etahi o koutou ki tenei
mahi, haere ki ta raua whare kei te taone 
wakarite ai.

Akarana, he mea ta ki te perehi o te Kawana.